103 سد نفس دریاچه ارومیه را بریده است!

رودخانه، اقیانوس ها، دریاچه ها و دریاها که از مهمترین منابع نیرو و انرژی به حساب می آیند، طی میلیون ها سال (بدون دخالت انسان)، به طور طبیعی مسیر خود را از مرتفع ترین کوهها و ... پیدا کرده اند. از زمانی که انسان با دخالت های بی رویه مسیر طبیعی آب ها را تغییر داده و اقدام به سدسازی نموده است، در عمل باعث تغییرات وسیعی در جریان طبیعی مسیر آن ها نموده است. که در عمل ضرب المثل فارسی «بر سر شاخه نشستن و بن بریدن» را به یاد می آورد. طبق آمار موجود، در ۱۰ سال گذشته 248 سد در دنیا با مطالعه و آگاهی به دلایل مختلف در کشورهای گوناگون تخریب شده است.  ﺳﺪ ﺳﺎزی در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎھﺎی دﻧﯿﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺣﺘﯽ ﺳﺪ ﺑﺰرگ آﺳﻮان ﮐﻪ روی رود ﻧﯿﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺣﮑﻢ ﺷﺮﯾﺎن ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮای ﻣﺼﺮی ھﺎ ﺑﻮد اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﻧﺎﺑﻮدی زﻣﯿﻦ ھﺎی ﮐﺸﺎورزی و ﺑﺮ ھﻢ ﺧﻮردن روال رﺳﻮب ﮔﺬاری در ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻣﺎ در اﯾﺮان ﻋﺪه ای و با اهداف خاص شخصی ھﻨﻮز دﻧﺒﺎل ﭘﺮوژه ھﺎی ﺳﺪ ﺳﺎزی ھﺴﺘﻨﺪ.  به نقل از دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس زیست محیطی، چنانچه 20 درصد آب سدهایی که در مسیر دریاچه ارومیه احداث شده به دریاچه سرآزیر شود و سد دیگری نیز در مسیر آب ساخته نشود، دریاچه زنده خواهد ماند.

ایالات متحده آمریکا با داشتن منابع فراوان آب 50 سال است که سدسازی را منسوخ نموده و اقدام به تخریب سدهای پیشین نموده است. بانک توسعه تجارت جهانی در پنجمین سال تاسیس خود اظهار داشت 80 درصد سدهای ساخته شده غیر ضروری بوده و معتقد است که فقدان سد از وجود آن مفیدتر است. سال ها بعد از اینکه سدسازی در دنیا منسوخ شده در میهن ما به لحاظ نگرش مدیریتی در 20 سال گذشته، دولت شروع به احداث و گسترش سدسازی نموده است. این نگرش مدیریتی علت عمده کم آبی و خشک شدن مسیر رودخانه ها است. در آلمان سد عظیم "اور بلیت" را که منجر به خشک شدن تالاب بزرگی شده بود تخریب کردند و محققان درباره "چگونه سدها را تخریب کنیم" کتاب نوشتند. در واﻗﻊ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺪ و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش ھﺎی ﺣﺎﺻﻞ از آن برای پیمانکاران جزو پروژه های بسیار پر سود محسوب می شود و البته همه ما دولت های گذشته را به خاطر داریم که سدسازی را همواره جزوی از سندهای افتخار خود برای توسعه و رشد کشور می دانستند.

سدها را باید در جای خود بسازیم نه اینکه برای مثال در  احداث سد "هراز" صدها هزار اصله نهال چند میلیون ساله این مملکت را از بین ببریم. در حال حاضر قنات داری از تکنولوژیهای برتر استحصال آب در دنیاست که در ایران نیز بسیار مفید است اما ما دانش بومی خودمان را کنار گذاشته ایم و به سدسازی که البته این هم ریشه ای بومی دارد توجه کرده ایم در حالی که باید سدها را در جایی بسازیم که کمترین آسیب را به طبیعت می رسانند. به باور کارشناسان ساخت سد در خشک شدن دریاچه ارومیه تاثیر زیادی داشته اما آشکارا میزان این اثرگذاری را زیر پنج درصد اعلام می کنند!

ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ رﻃﻮﺑﺖ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ و ﭘﻮﺷﺶ ﻏﻨﯽ ﮔﯿﺎھﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﻏﻨﯽ ھﻢ ﺑﻮد .و ﺣﺎﻻ در ﻏﯿﺎب درﯾﺎﭼﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﺪت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺳﺪھﺎ از دور ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺎﻣﯿﻦ آب ﺑﺎغ ھﺎ و ﮐﺸﺘﺰار ھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﻪ دھﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ دﺷﻮار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد . ﺑﺤﺚ ﺗﻨها ﺳﺪ و درﯾﺎﭼﻪ ﻧﯿﺴﺖ. ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن ﯾﮏ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻏﺒﺎر ﺷﻮر و ﺑﯿﻤﺎری زا ﺗﺎ ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن ھﺎی اﻟﺒﺮز و تهران، آب و ھﻮای ﻣﻨﻄﻘﻪ را دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد .ﻏﺒﺎر ﺷﻮر ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺎغ ھﺎی ﺳﯿﺐ و دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻏﺎت ﻣﯿﻮه را ﮐﻪ ﺑﻪ بهای ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺮد. ﺑﺤﺚ ﺑﯽ ﺗﺪﺑﯿﺮی در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ. ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ھﯿﺎت ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻔﺤﺺ ﺑﺮای رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺰرگ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد .ﻓﺎﺟﻌﻪ ای ﮐﻪ ﺧﺴﺎراﺗﺶ از ھﺮ اﺧﺘﻼﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ. ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ورودی ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ را ﺑﯽ ﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ در ﺑﺮوز اﯾﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ دﺧﯿﻞ اﻧﺪ .

دکتر سعید اسلامیان استاد گروه آب دانشگاه صنعتی اصفهان و نائب رئیس انجمن سطوح آبگیر ایران که فارغ التحصیل استرالیا در رشته هیدرولوژی منابع آب است معتقد است: توسعه پایدار مهمترین عامل مدیریت منابع آب است ، این کار نباید مقطعی باشد چون آثار آن پایدار نخواهد ماند.

وی با اشاره به سدهای ساخته شده در پیرامون دریاچه می افزاید: آیا سد سازی ها در شرایط فعلی در راستای توسعه پایدار است یا خیر ؟ به نظر من سدسازی ها در راستای توسعه پایدار نیست. چون پشت سدها مملو از رسوبات شده و مشکلاتی در راستای  بر هم زدن اکوسیستم را بدنبال دارد در پایین دست، سطح آبهای زیر زمینی پایین می آید و تبخیر از سطح دریاچه را بدنبال دارد. این استاد دانشگاه انتقال بین حوضه ای آب را نیز راهکار مناسبی نمی داند و می گوید: این کار هم  راستای توسعه پایدار نیست و هر قدر این عمل انجام پذیرد باز هم آب کم داریم  و بر هم خوردن اکوسیستم منطقه را بدنبال دارد .

دکتر اسلامیان پیشنهاد خود را برای کاستن از میزان مصرف آب این گونه مطرح می کند: پیشنهاد من استفاده از آبهای نامتعارف در صنعت است مثل پالایشگاه اصفهان که پساب شاهین شهر به آنجا انتقال خواهد شد (یعنی آب خروجی تصفیه خانه ها که یک مرحله تصفیه بر رویش انجام پذیرفته و مناسب شرب نمی باشد) و استفاده از تالابهای مصنوعی همچون حومه اصفهان که تا بیش از ۹۰ %  آب را تصفیه می کند، به کارفرمایی سازمان آب با همکاری دانشگاه اصفهان. با احداث تالابهای مصنوعی می توان از فاضلاب شهری استفاده و پس از تصفیه یک مرحله ای آن، آن را در صنایع و کشاورزی استفاده نموده و متعاقب آن می توان آب کلیه سد ها را صرفاً جهت شرب و سپس انتقال به دریاچه ارومیه استفاده نمود .

دکتر کهرم بهترین و تنها چاره دریاچه ارومیه را از بین بردن حداقل نیمی از سدهای موجود پیرامون دریاچه ارومیه می داند و معتقد است ایالات متحده امریکا برای نجات تالاب «اورگریند» که در آن تمساح معروف امریکایی پرورش می یابد، سد «اورگریند» را تخریب نمود. استاد محیط زیست دانشگاههای تهران تأکید کرد زمانی که ما حداقل نیمی از سدها را تخریب کنیم ،امیدوار خواهیم بود که مشکل حل بشود.

فهرﺳﺖ ﺳﺪھﺎی بهره ﺑﺮداری ﺷﺪه ﺣﻮﺿﻪ اﺻﻠﯽ اورﻣﯿﻪ

ﻓهرﺳﺖ ﺳﺪھﺎی در دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﺣﻮﺿﻪ اﺻﻠﯽ اورﻣﯿﻪ