آذربایجان این مهد تمدن در دامان مقدس و والای خود شخصیتهای ارزشمندی را پرورش داده که آوازه ی شهرت آنها از مرزها نیز فراتر رفته. یکی از این گنجینه های ادبی و عرفانی آذربایجان را میتوان استاد سید ابوالقاسم نباتی معروف به خان چوبان و مجنون شاه را با افتخار و مباهات تمام ذکر کرد. این شاعر وارسته و بزرگ در سال 1215 هجری قمری مطابق با 1179 هجری شمسی در قریه ی اشتبین از محال قره داغ به دنیا آمد. پدرش میر یحیی از سادات جلیله و صاحب کرامات آن قریه بود.
اولدی کؤنلوم یئنه بیر زولف چلیپا دلیسی
دوشدی زنجیره نه خوش یئرده بو سودا دلیسی
عور و عریان باش آچیق اوز چؤووروب صحرایه
قویدی مجنونی یاری یولدا ب و صحــــرا دلیسی
عاشق ســـوخته دیر بولبول شیدا کی دگیل
کی اولوبدور دیه سن بیر گول حمرا دلیسی
رب ارنی دئیلن ذیکری دؤنوب موسایه
دشت ایمن ده اولوب نور تجلی دلیسی
چوخلاری مست قیلیب ساقی میخانه عشق
گؤرمدی کیمسه منیم تک بئله رسوا دلیسی
دئمه فرهاد ایله مجنون دلی دیر بیر بری باخ
بیری شیرین دلیسیدر بیری لیلی دلیسی
کنج وحدتده تباه اولی عزیز عؤمروم حئییف
اولمادی یار منه بیر بت زیبا دلیسی
خوشلیب دیر گؤره سن هانسی مزارستانی
دیون اول زاهده ای بیر کوکه حلوا دلیسی
گول ایاغینده سحر وقتی ییخیلمیشدیم مست
بیری سسلندی کی ای بو گول رعنا دلیسی
بیر آییل گؤر کی نباتی نئجه اوراد ائله ر
نه یاتیبسان بئله ای بیر گؤز شهلا دلیسی
ترجمه ی فارسی:
دوباره دلم دیوانه ی یک زلف چلیپا شد
دیوانه ی این سودا عجب در جای خوبی به زنجیر افتاد
عور و عریان و سرباز( بی حجاب ) رو به صحرا گذاشته است
این دیوانه ی بیابان؛ مجنون را در نیمه راه گذاشت
عاشق سوخته دل است؛ بلبل شیدا که نیست
گویا که دیوانه ی یک گل سرخ شده است
ذکر زبانی < رب ارنی > روی به موسا آورده
در دست ایمن دیوانه ی نور تجلی شده است
ساقی میخانه ی عشق افراد بسیاری را مست کرده است
کسی همچون من را اینچنین دیوانه ی رسوا را ندید
نگو فرهاد و مجنون اینچنین دیوانه هستند؛ نیک بنگر
یکی دیوانه ی شیرین است و یکی دیوانه ی لیلی
حیف که عمرم در کنج تنهایی تباه شد
یار برای من دیوانه ی یک بت زیبا نشد
یعنی در کدام مزارستان آرمیده است؟
به آن زاهد بگویید ای دیوانه ی یک تکه نان و حلوا
به وقت سحر؛ مست در پای گل افتاده بودم
یکی ندا داد که ای دیوانه ی این گل رعنا
یک دم بیدار شو و ببین نباتی چه اوراد میکند
چه خوابیده ای اینچنین ای دیوانه ی یک چشم شهلا
سن سیز ای گول کونلومون بیر دم قراری یوخدو، یوخ
سن دن اؤزگه، نئیله سین، بیر غمگساری یوخدی، یوخ
درد هیجرین چاره سی هرچند بیلدیم صبرایمیش
نئیله ییم، بالله بو دریانین کناری یوخدو، یوخ
لئیلی- لئیلی سؤیله ییب چوخلار دئییر کیم عاشیقم
لیک مجنون تک اونون بیر داغداری یوخدو، یوخ
گوللری، بولوللری، آب و هاواسی چوخ گؤزل
حئیف کیم بو گولشنین بیر گولعذاری یوخدو، یوخ
هئچ عیبین یوخ، گؤزلیک هامی سنده جمع دیر
نئیله ییم آمما کی، عهدین اعتباری یوخدو،یوخ
سن نه بسلرسن بو ترلانی نباتی، روز و شب
من بو داغی چوخ دولاندیم بیر شیکاری یوخدو، یوخ
ساقــــــیا! دور دولانــــــــیم باشـــــینا ،گل دؤورانـه
جام زرینی گؤتور، بیـــــــــــرجه دولان مستانــــــه!
تار زولفون کیمی ظالیم! منـــــــی بی جان ائله دین،
گتیر اول روح و روان ایله منــــــــــی بیر جـــــــانه.
گــــــؤرمه سین ئـــوزگه گؤزللر من و مجنونو، مگر
ســــــــالیب اول کافــــــــیر بــــــــی رحم منی زندانه.
عشقـــــــــدن گـــؤر نه عجب نفعه یئتیشدیم وه! وه!
عــــــــاقیل عصر ایکـــــن ائتــــــــدی منی دیــــوانه.
قورخمـــــــا نیـــــــــران فـــــراقین شرریندن ای دل!
صـــــــدق ایلــــــــه دوت أوزونـو بیرجه شه مردانه
اســــــــم اعــــــــظم دئیــــــــــلن، اســـم علیدیر بالله!
گــــــزمه بــــــی جـــــــا یئـره نسناس کیمی هر یانه!
ائتمـــــز اقـــــــــرار نباتــــــــی! بو سؤزه زاهد دون،
گلمـــــــــز ایمانـــــــــا یقیـــــــــن،آند ایچه سن قرآنه.
گئت دولانگیلن، خام ایسـن هنوز/ پخته اولماغا چــوخ سفر گرگ.
مــرغ قافـیله هــــمزبان اولـوب / دووره وورماغا بال وپر گره ک
******
کوه عشـــقه گل، گئتــمه بی دلیل/غول دنـگ تک دوشـمه چوللره.
تا کی سالکـــه رهنــمون اولا /خضــر ره کیـــمی راهــــبر گــرگ
****
یوخ یالان دئـدیم هـرزه سؤیله دیم /واضحین دئیـیم، دوغرو سؤیله ییم.
حقــــه عــــارفی واصــیل ائتمگه /بیــر دوداقـلاری گـــول شکر گرک
****
زولفی عنبـــــــرین خالــی نازنین /غنچه تک دهــان،قاشی جان ستان.
شاه گلـــــرخان، ماه بـــــــی قرین /نســــــترن کیــــــــمی سیمبر گرک.
*****
لاله تــک اوزو آل یـــــانـاق اولا /تازه گول کیـــــــــمی تر بوخاق اولا.
آغ آیــــاز أوزو آیــــدان آغ اولا / قاشــلاری اونــــــــا هم سپر گرک.
*****
هم عـنان اولا مهــر و مار ایــله / هـم زبان اولا نـــور و نــار ایـــــله.
زولفــو بحث ائــده شاهــمار ایله / گـــنج سیـــــنه سی پر گــهر گرک.
*****
حقـه آشـینا، خلقـــــــدن جــــــدا / ائیلــــه میـــش اولا نفــی ماســـوا.
تــرک ائده بـــوتـون یــاردان ادا / اول مســیح تک بـــی پــدر گرک.
*****
قوی گــیلن قــــدم دیـره لاجرم / نقش بت ده گور سیرر وحـــدتی.
بو چــگونه دن واقیـــف اولماغا / بیر جنــــــون حـق،مــرد أر گرک.
*****
آز دانیش گــیلن، اولگــیلن خمـوش /ائتمه عالمــه سر عشقی فاش.
بوردا دورما چوخ،گئچ بو ورطه دن/ بو مقـوله سـوز مخـتصر گرک.
*****
منع قیلمــایین چوخـدا زاهـدی / عذری وار اونون، عاشـیق اولماییب
او عبـــــث یئره خلق اولونماییب / باغــبانه بـــــیر کــلّه خــــــر کرگ.
****
جـد و جهــد قیل، عارف اول، گؤزوم / عـلم عشقدن اولمـا بـی نصیب.
جــوم بو بحـره بیر، تاپ او گؤوهری /عاشقــم دئیــن ترک سر گرک.
*****
راه پر خـــــطر بخــت واژگــــــون / زلــف یـار تـک شب سیاهگون.
ایندی غیب دن خــان چوبانینا / نخـــل طــــــوردن بیـــــر شرر گرک.
*****
هر خســـیسه گل ائتـمه التــجاءِ. /اولمــاز ئــوزگه دن حاجتــین روا،
مشکل آچــــــماغا شاه لافتــــــــی / عنـــتر اولدورن شیر نر گرک
*****
بو جواهـــــرین یوخــــدو قیمتی /آچگیلن گؤزوم یاخشـــی سئیر قیل.
هر بیـــــــری دگر چین خراجینا /موفتـه وئـرمرم، سیـــم و زر گرک.
*****
بیر گــــوزل جـوان ایسترم، همان /کیم بو سوزری ائیله سین روان،
هاردا دیر دئسین بیـر شکر زبان /کیم بو سؤز مــنه هامی تر گرک.
****
ساقـــــــــی! گل منه جام عشقدن / بیر کرم قیــــلیب ایله مست قیل،
تا دئسین له خلــق لال اوتورماغا / بـو نبــاتی تـک بخـته ور گرک
صبا منــــــــــــدن سؤیله او گلــــعذاره
بولبول گلستانه گلسین گلمه سین ؟
بو هیجران دوشگونو، ایللر خسته سی
قاپیـــــنا درمانه گلسین گلمه سین ؟
*****
من قوربانـــــــــی اولوم عنبر تئل لرین
غنچه دوداقـــــــــلارین، پسته دیل لرین
او لاله رخساریــن،مشکین خال لاریــن
اودونــــا پروانه گلسین گلــــــــمه سین
*****
گؤزوم چوخ حسرتدیـــر خومار گؤزونه
گونش جمالیـــــــنا شَکّــــــــر سوزونه
اوتانیرام نئــــــــجه دئیــــــــــیم اوزونه
دردیــــن خسته جانه گلسین گلمه سین
*****
دولاشدیـــــر بوینوما شمشاد قولینی
قوجاقلاییم، قوجوم اینـــــــجه بئلینی
لعل لبین أمیم، سوروم دیلیــــــــنی
ایستر ألـی جانـــه گلسین گلمه سین!
*****
نباتی ایسته مـــــز سنسیز دونیانی
عــــزتی، حؤرمتی، شوکتی، شانی.
بیر زادا قالمــــــایبدی داها گومانی
بو باش او میدانه گلسین گلمه سین؟
***
تورکی شعر حکیم ابوالقاسم نباتی دن
خان چوبان
ای غنچه دهن، سیم بدن، دلبر طناز // ای سرو سر افراز!
اُولدوم داخی، قوربانین اولوم، رحم ائله بیر آز // بسدیر بو قده ر ناز.
یاندیم، کوله دوندیم، یاناسان سن ده منیم تک، // ای دختر ترسا،
اول ناکس ایله اولما داخی همدم و همراز، // والله بئله اولماز.
آدم کیمی چوخداندیر اولوب ورد زبانیم، // یا ربی ظلمنا!
اما کی نه حاصیل او جفا پیشه اینانماز، // بیر دم منه باخماز.
سن بویله بیلیردن کی اوزون عاشیق اولوبسان، // کول باشینا اولسون!
دور پوفله اوجاغی، بو اودون یاشدیر، آلیشماز، // اوز باشینا یانماز.
مین داغی اگر بیر نفسه جانیما قویسا، // بیر اوف دئمه رم من،
اما اونو گور بیرجه منی یانینا قویماز، // بیر بوسه یه قییماز.
قالدی داخی چون محشره بو حسرت دیدار، // ای یار وفادار!
باری هر ایکی ایلده سوروش حالیمی آژ – ماز، // یا بیرجه کاغیذ یاز.
طوطی کیمی فریاد ائله رم خسته و رنجور، // بو کونج قفسده،
بیر پسته ایله کیمسه منی یادینا سالماز، // بیر کونلومو آلماز.
ای بولبول بیچاره! فغات ائتمه دمادم، // صبر ائیله دوت آرام،
دائیم کی قیش اولماز، مئی همیشه بئله قالماز، // البته گلر یاز.
اوز وورما، منی سئیر گولوستانه آپارما، // ای همدم جانی!
یوز فصل باهار اولسا، منیم کونلوم آچیلماز،// بو کئفدن آییلماز.
یاریم یئنه مندن کوسوبن آجیق ائدیبدیر،// اوخ! اوخ! آمان آللاه!
بیلمم نه قیلیم، چاره ندیر، بیر اوزون آچماز،/// بیر کلمه دانیشماز.
کونلوم ائوینی لشکر غم ائیله دی ویران، // ساقی سنه قوربان!
دور وئرکی بو سیسقا بیر–ایکی جامیله دویماز، // تا دوشمه سه، قانماز.
سال غولغوله، بو گنبد افلاکه، خروش ائت، // ای دف زن چابک!
مطرب! داخی سن شـّـد ائله بیر نغمۀ شهناز، // ای مرغ خوش آواز.
هر نه دئیه جکسن، دئه گیلن، جانیما خوشدور، // ای زاهید بد کیش!
دریایا داش آت، یا قایا سال، ذره جه داشماز،// هرگیز کی بولاشماز.
باخما کی بئله عاجز و مسکیندی نباتی، // هی! هی! حذر اوندان!