دیوان معجز شبستری

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 098

بمن تارتن حاجی گوید بزور

نه رفتم به مکه به حق شکور

 

نه باغ و نه خانی، نه دکانی وار

نه فابریک و کندی، دگرمانی وار

فقط معجزین بیر قوری جانی وار

ضعیف و نحیف است آنهم چو مور

 

منیم یوخدی پولیم آپار تارتن

نه بیر دو هزاری نه ده بیر تومن

اگر بر فلکّه نهی پای من

زنی چوب و شلاق تا نفخ صور

 

به حق غریب خراسان و طوس

آلا بیلمه سن بنده دن بیر فلوس

"نترسند دلیران ز آواز کوس"

چرا؟ به هر آنکه نیم پور تور

 

نه من قورخورام سققل و بیغدن

نه خوف ایلرم گردش میغدن

منیم ناطقه م تیز در تیغدن

بیا تو به میدان مکن گورگور

 

نگیرد شهان مالیات از گدا

بود مفلس اندر امان خدا

***

چکرسن سن آلتی شکل دفتره

ساتاشیرسان آخوند دین پروره

اگر حق سوزین وار دو چیخ منبره

بگو بر جماعت لیال و سحور

 

چو رفتی به بالای منبر چو برق

به صلوات شادت کنند اهل شرق

بگیرند دستت ببوسند خلق

اگر گفته باشی ز حور و قصور

 

الا ای برازندۀ چاه ویل

اگر سنده وار دین اسلامه میل

قلم آل اله یاز دعای کمیل

که لازمدی بو چوخ به اهل قبور

 

تو غیبت کنی صبح و عصر و ضحی

تو صحبت کنی از تیاتورها

دییرسن گولون سیزده نادرشاها

ائدر خلق دوران عبور و مرور

 

دف و تار او دم، آه و زار ایلیور

دل عاشقی بیقرار ایلیور

ییخیر دین ائوین تار و مار ایلیور

نگاه دو چشم بنات طهور

 

نه مفتون شَبدَر و نه لاله در

عجم ملتی عاشق ناله در

مگر بو جماعت تکذ خاله در

که آلسین غازیت سندن ای بیشعور

 

اگر طالب جنت خرمی

به کوی شتربان گذر کن همی

بکن توبه در پیش ملا عمی

ز عصیان نسیان ز فسق و فجور

 

دییرسن که یوخسولار ایلر ختو

چکر بگلر آتینا شال وقشو

یازیرسان که خانلار ییه رلر چلو

گیه ر اگنینه پوستین سمور

 

ستیزه مکن با خداداگان

خدا داده دولت به شهرزادگان

به بالا رود کار افتادگان

لنینی کند چون در ایران ظهور

   ***

عموغلی ( صابره نظیره )

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 098

 

بش گوندی جهان دولتی نیلرسن عموغلی

علم و هنر و صنعتی نیلرسن عموغلی

 

ئولچ کولگه نی گوندوز، گئجه باخ اولدوزا آیه

کافر قاییران ساعتی نیلرسن عموغلی

 

بوزباش دئدیگین باشه بلا جانه خطر در

یات دور سحر اولسون، اتی نیلرسن عموغلی

 

عریان گله جک محشره مخلوق تماما

آلما نسیه، خلعتی نیلرسن عموغلی

 

بیغیرت ائدر آغلاماق انسانی دییه رلر

خرج ایله گئده دولتی نیلرسن عموغلی

 

باغلا بئلیوه غیرتی، ناموسی، حیانی

سات قدّره نی، حاجتی نیلرسن عموغلی

 

آرخا یارالی، باش یارالی، سینه جراحت

بو زحمتیله جنتی نیلرسن عموغلی

 

سن روم قیزینی بسله بک اوغلاندا، دانیش، گول

ایراندا کی آج کلفتی نیلرسن عموغلی

 

حوری وئره جکلر سنه خرمن کیمی زلفی

بیر کله سی داز عورتی نیلرسن عموغلی

 

واعط که ساتیبدر سنه جنات نعیمی

شاهد دی خدا، حجتی نیلرسن عموغلی

 

ساققالی اوزون، کله سی کوت، فکری داریسقال

سن صورته باخ سیرتی نیلرسن عموغلی

 

معجز دانیشار بال کیمی آچ آغزیوی دینله

قندی، رطبی، شربتی نیلرسن عموغلی

  

وار یا یوخ

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 097

 

ساقیا چله چیخوبدر، ارییوب قار، یا یوخ؟

هم منه سویله گوروم شیشه ده می وار یا یوخ

 

بیلمیرم وار نفسی، یا که ئولوبدر "معجز"

ساقی قوی شیشی اودا، باس گوره ک آنلار، یا یوخ

 

بئله بیحس دوشوبدو، دیه سن پولسوزدر

بیر قدر زر توکه سن اووجونا قالخار، یا یوخ

 

یخدیغی قصرلری، بیرده تیکرمی، ساقی

توکدیگی قانلارا ظالم فلک آغلار، یا یوخ

 

سنه قوربان اولوم ای دفتر جمهوریت

بو گوزه ل تخم بیزیم یرده جوجوقلار، یا یوخ؟

 

آل قاجاری فلک سالسا آیاقدان جانا

گوره سن ملت ایران گئنه یوخلار، یا یوخ

 

ده گوروم شاه عجم، احمد بی غصه و غم

مرض سلله دچار اولسا آریخلار، یا یوخ

 

تار شرعه توخونارمی عجبا بو مطلب

"هن" دییه رمی بو ایشه بوینی یوغونلار، یا یوخ

 

ای منجم منه بیر سویله گوروم بایرامدا

منی بیر بوسه ایله خوشدل ائدر یار، یا یوخ

 

ایستیرم کورکی ساتام، قورخورام اما ای وقت

باخ گوراخ، گویدکی آنباریده قار وار، یا یوخ

  

ان شاء الله

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 094

 

ساقیا بیله آف و اوف ائتمه

دولانار بو زمانه انشاءالله

 

خلقه ایلر زمانه رحم داخی

اوخی قویماز کمانه انشاءالله

 

ئوز ئوزین ئولدیریبدی شاه قجر

دار عقبایه ایلیوبدی سفر

دوزدی بو سوز، یالان دگل بو خبر

بویانیب رختی قانه انشاءالله

 

وئردی چون تاج وتختنی باده

قالمادی ایش اونا بو دنیاده

ساقیا قورخما دور گتیر باده

داخی گلمز بویانه انشاءالله

 

 

قالدی بیرجه برادری شاهین

اودا دوشموش گوزیندن آللهین

توکه قانین گرک او بد راهین

بلکه ملت اویانه انشاءالله

 

 

ملتین دردی جهل و غفلتدر

چاره سی علم ایله صنعتدر

خلقمز خلق با کیاستدر

گلر آخر زبانه انشاءالله

 

اوخودار نوجوان انسانی

عالم ایلر قیزی و اوغلانی

اولار همره زمان طولانی

عمری هم شادیانه انشاءالله

 

 

اولار آیریپلانلار آماده

گزه ریک بیزده چرخ میناده

دمله ریک چایی عرش اعلاده

توکه ریک استکانه انشاءالله

 

 

یری ماشینیله سوکر زارع

خرمنی علمیله دوگر زارع

قازانار خیلی سیم و زر زارع

ایشله مز مفته خانه انشاءالله

 

فعله و رنجبر گئده ر درسه

روزنامه آلیب چوبان گلسه

اولار هم کربلای تحفه نیسا

آشنا هر زبانه انشاءالله

 

چون اولار علم و فضل اناثه انیس

یخیلار خانمان ناف نویس

داخی گئتمز تکذبان خبیث

جانب وایقانه انشاءالله

 

 

او زمان خلق غصه دن آزاد

اولار هم گوز ایشیق، گونول آباد

کسیلر بانک ناله و فریاد

دوزه لر بو زمانه انشاءالله

  

شاه فرنگستاندادر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 094

 

یوخدی جمهوریتین دنیاده قدر و قیمتی

سرنگون اولسون گوروم شاهین او قد و قامتی

 

بسکه ملت اولدی لاغر نی کیمی غم غصه دن

روضۀ رضواندا پیغمبر سویلر وا امتی

 

اهل خبره قویدیلار قنطاره شاهی چکدیلر

اللی باتمان استخوانی گلدی، یوز باتمان اتی

 

تخت مرواریده چون چیخدی دئدی ساقی گتیر

عورتی، اوغلانی، تاری، عودی جام و عشرتی

 

ملت آغلارکن او ساز و سوزله مشغولیدی

قارنی شیشمزدی او قدری گر اولیدی غیرتی

 

قویدی شاپقا باشنه ائتدی فرنگستانه سفر

صحن مهمانخانه ده طغیانه گلدی شهوتی

 

بسکه هر گون، هر گئجه ائتدی زنا اول نابکار

.......

 

چوخ دگل یوزمین تومن بیرآروادا احسان ائدر

ایلده خرج ائتمز مگر یوزمین تومن شاه عورتی

 

***

جمهوریته

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 093

 

ساقیا بیر باده وئر ابنای جمهوریته

تشنه در اهل وطن صهبای جمهوریته

 

ساکت اول، آهسته گل، تند اسمه ای باد صبا

قورخورام توز اگلشه سیمای جمهوریته

 

بیر پارا نادان کیشی (باش سیز بدن اولماز) دئیه ر

پس دئمک واقف دگیل معنای جمهوریته

 

قوردا وئردی گله نی، چون کله سیز چوپانیمیز

اول جهتدن دوشمشیک سودای جمهوریته

 

قامتی اولدی خمیده بینوا ایرانلینین

بسکه کرنش ایلدی اعدای جمهوریته

 

قبلۀ عالملره یوز ایل (بلی قوربان) دئدیک

بیر زماندا "هن" دییه ک آقای جمهوریته

 

ایسته سن قید اسارتدن خلاص اولماق گرک

قوی قدم موسی کیمی دریای جمهوریته

 

ائتدی احیا ینگی دنیا مردگانین بالتمام

سن ده یالوار ای اوغول عیسای جمهوریته

 

بیر قاریش یر یوخدی لم یزره فرنگستاندیه

ایله بیر عطف نظر صحرای جمهوریته

 

محتکرلر آستانین بوس ائدن جهالدر

یوز سوره عاقل گرک طغرای جمهوریته

 

قدر زر "معجز" شناسد، قدر گوهر گوهری

اولماز هر کس مشتری کالای جمهوریته

 
***

وار

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 091

 

نه لیره و نه منات و نه پنجهزاریم وار

پیاله وئر منه ساقی گر اعتباریم وار

 

نه بنگی یم، نه پلاکش، نه شیره کش، نه فلان

نه بابیه م، نه طبیعی، نه چارپاریم وار

 

قناعتیله گئچیننم به قدر امکان من

برای اینکه نه تیلوم، نه شیندواریم وار

 

حاجی نهاره ائدیر میل کوفتۀ کوکی

فقط منیم نه کبابیم، نه بال نهاریم وار

 

ایچینده کسسه گی، داشی، فلانی، بهمانی

قارا، قورا، آجی، شور نان کمعیاریم وار

 

نه ارشدم، نه سمیتقو، نه مرتضی قلیخان

نه سنی ایله و نه شیعه ایله کاریم وار

 

نه حاکمم، نه مباشر، نه سیلله یم، نه یامان

نه نوکرم، نه غلامم، نه آبداریم وار

 

نه رعیتم، نه شهنشه، نه میر خالصجات

نه ملجأم، نه پناهم، نه غمگساریم وار

 

نه قولچوماغم، نه عاجز، نه ده که اربابم

نه فورخارام، نه چکیلله م اوجا دیواریم وار

 

اگر واریندی سنین خیلی نقره و ذهبون

منیم ده کتده طلبکار بیشماریم وار

 

یاخین گه، قورخما نه افسونگرم نه افسونخوان

نه عقربم، نه ایلانم نه شاهماریم وار

 

نه دیلمقان، نه لکستان منیمدی، نه اورمی

نه ماکو، نه خوی، نه چهریق، آدلی بیر دیاریم وار

 

اگر واریندی سنین یار ماه رخساین

منیم ده بیر باشی داز، عقل آز نگاریم وار

 

اونا من هر نه جفا ایلسم، دوام ایلر

طلاق وئرمگه چون الده اختیاریم وار

  

قلم

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 088

 

نویسندۀ سرگذشت جهان

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

سفیرکبیر انوشیروان

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

قلم حکم فرمادی هر عصرده

قلم اهلین اگلشدیره ر قصرده

عزیز ایلین یوسفی مصرده

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

او در رستمی راکب رخش ائدن

اودر هیکل نادری نقش ائدن

شه عباسه نام نکو بخش ائدن

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

یازار گونده مینلرجه فرمان سخت

ایه ر باش اونا صاحب تاج و تخت

سپهدار و سردار و سالار بخت

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

قلم یازدی چون قتل فرمانینی

اوروس چارینین توکدیلرقانینی

ائدن خلع هم تورک سلطانینی

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

قلمدن سؤال ایله سن ممده لی

نچون تختدن دوشدی اولدی دلی

سبب کیمدی؟ سویلر به صوت جلی

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

ائده نمز دیک عالمده سیر و سفر

قلم ائتمه سیدی بیزی با خبر

نگارندۀ نقشۀ بحر و بر

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

اگر اولماسیدی جهاندا مداد

کیم ایلردی خیام و سعدینی یاد

سخندان شیرین زمان بلاد

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

اگر اولماسیدی جهاندا قلم

دییلمزدی دنیاده نام عجم

علمدار فردوسی محترم

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

ئولوب شیخ محمود جنت مکان

قالیب "گلشن راز" اوندان نشان

اونی شهرۀ شهر ائدن دوستان

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

 

اجل باغلاییب صابرین گوزلرین

قویوب یالقیز اوغلانلارین قیزلارین

دیری ساخلیان "هوپ هوپون" سوزلرین

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

 

دئدیم چون هانی حافظ دهر شوم

نولوب شمس عطار، ملای روم

دئدی: نیلیسن ایندی بحر العلوم

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

 

گوروب خسروی هاتفی گورکن

بیچیب لعلیله، صائبه هم کفن

بوشاعرلرین نامین احیا ائدن

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

جهان قالدی یاران نه خاقانیه

نه ابن یمینه، نه قاآنیه

او که دل چویرمز بودیوانه یه

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

 

گئدیب دهردن عرفی و انوری

وئریب جان هم او جامی وجوهری

بو گون اونلارین وارث اکبری

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

جهاندا اگر اولمییدی مداد

سنائینی آیا کیم ایلردی یاد

باباطهره یاور خوش نهاد

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

اسیر ایلییب ایرجی روزگار

نظامینی، خواجوئینی بیقرار

او که ئولمز هرگز، یاشار بیشمار

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

دئدیم آغلیا آغلیا ای قلم

هانی سبزواری، هانی محتشم

دئدی: معجز الساعه حی الامم

قلمدر قلم بارک الله قلم

 

 

تکذبان آلاسان

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 085

 

دئدیم آنا منه بیر یار گل دهان آلاسان

که یعنی اوغلوا بیر خوش تکذبان آلاسان

 

دئدی: اوغول گوریرم عشق ائدیب سنی بنده

یانیر چراغ محبت سرای سینه نده

صباح سنه تاپارام بیر تکذ، فقط سن ده

گرک اونا زری یل، هم مادام تومان آلاسان

 

دئدیم آنا آلارام هر نه ایسته سن فوری

فقط بیرین آلاجاقسان که مثل بیر حوری

ائده اوتاقی منور جمالینین نوری

لبی شکر، گوزی شهلا، قاشی کمان آلاسان

 

دئدی قبول ائلدیم سوزلرین تمامین من

گئدیب سنه تاپارام بیر نگار غنچه دهن

جمالی گون کیمی روشن، فقط گرک هم سن

بش آلتی پردی و بیر دشته کرواشان آلاسان

 

دئدیم اولار نه یه لازمدی؟ سویلدی: آبالا

بو رسمدر که گلین قاین آنا ایدر دعوا

او کرواشانی قاپار چون هجوم ائدر آناوا

آماندی پردینی سن گوتوروب دابان آلاسان

 

آرایه گیرمه اوغول اللرین باتار قانه

نه آرخا چیخ منه، نه غنچه لب تکذبانه

اگر تکذ منی ئولدیردی سالدی میدانه

برای غسل گرک قونشودا قازان آلاسان

 

نه قدر معجز آنان ساغدی دوشمه بو هوسه

هاچان که ئولدی آنان گیر نگاریله قفسه

رذیل اولارسان اوغول قونشولار گلنده سه سه

نه قدر وار او، مبادا تکذبان آلاسان

 

  

اوغول و آنا

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 083

 

اوغول

امتحان وقتی گلیر گوز یاشیم آخیر آباجی

مکتبه گئتمگی من سئومیرم آخیر باجی

 

آنا

چاشت بندین گوتور اوغلان ئوزیوی وئر مچیده

سنه بیر فایده یوخدور او قویونلا گئچیده

 

اوغول

اوخوماق یوردی منی چاتلادی بینیم آباجی

هوسیم یوخ مچیده گئتمگه نینیم آباجی

قوی گئدیم کوچه ده قار گول له سی اوینیم آباجی

 

آنا

جاهلی کور حساب ایلییب ارباب کمال

معرفتسیزلره ائششه ک کیمی یوکله ل له چوال

اوخویوب یازمیان انسان اولور حیوان کیمی لال

 

اوغول

آباجی کهنه مچیدلر هامیسی اولدی خراب

خیلی آسانیدی مرحوم او جنابباس و نصاب

ذهنیمه قوورا چکیر ایندی بو تاریخ و حساب

 

آنا

زحمتین چکمیشم اون سکیز ایل ای تازه جوان

گئت بالا مکتبوه خواب جهالتدن اویان

ای اوغول جهلدی بیز ملتی ذلتده قویان

 

اوغول

چون سحر درسین اوخور خیردا اوشاقلار عجله

دییه سن که توکولوب مکتبه قارغا قجله

جیغ و میغ، دیغ سه سینه آز قالی باشیم گیجه له

 

آنا

چونکه سن شوق وئروبسن او ایتیله اولاغا

او جهتدن که خوش گلمیر او سه سلر قولاغا

خواب غفلتندن اویان یاتما بیله ای بالاغا

 

اوغول

نه قویوب کیسه سنه علم اوخویانلار ای آنا

او معلم که وئریر درس منه صبح و مسا

مین مصیبتله سالیر چیگنینه بیر کهنه عبا

 

اما

هر شب جمعه عوامین پلووی دم چکیری

بیسواد حاجی لارین حسرتین عالم چکیری

گوریسن علم اوخویانلار نه قدر غم چکیری

 

اما

 

علمسیزلر گوریرم پول قازانیر سرعتیلن

هانسی میرزا قازانیب حجه گئدیب عزتیلن

روضه خوانلار قوجالاندا گئچینیر ذلتلن

 

آنا

پول گئدر بیر گون الیندن کیشینین، پرده دوشر

بیسواد حاجینین آخر ایشی نامرده دوشر

یازی بیلمز گئده میرزالیق ائده درده دوشر

 

بس نه ائتسین؟

 

یا گرک بیله حاجی داش ییغا باغدا، قانادا

یا که بیر بئل گوتوروب ایشلیه ارخ بانادا

اوغلینی چوخ اوخودار معرفت اولسا آنادا

  

مژده

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 080

 

داغا دوشدی قار، دوندی قانلار گینه

گیین کورکی ای ناتوانلار گینه

 

پاییز فصلی چوخ غملی بیر وقتدر

پاییزدا ئولن خیلی خوشبختدر

پاییز پولسوزا مرگدن سختدر

ئولوم ایسته ییر بیقرانلار گینه

 

بو ایل چوخ بلالر ویروب ال اله

ملخ، درد اسهال و هم زلزله

تمام اولدی ظن ائتمه یین وار هله

صغیر و کبیر امتحانلار گینه

 

خسیسلر کسیب جوتدیغین دوره سین

کومورچی دییر وئر گوره ک کوزه سین

آلانلار ساتانلار اوجالدیر سه سین

دییر بیر بیره پیس یامانلار گینه

 

قوروب مجلس اگلشیب خان کیمی

نه خان بلکه حضرت سلیمان کیمی

باخون گورنه سام و نریمان کیمی

بورور بوغلارین قومسیانلار گینه

 

شفیقان منه یار وانصر در

طرفدار تخریب بازار در

کولونگه سالیب دسته بیعار در

وورون باشه ای آغلیانلار گینه

 

چکرلر خریطه خیابان ایچون

خیابان نه لازم مسلمان ایچون

بیر آز پی ویرون خلقه درمان ایچون

که قیش گلدی چاتلار دابانلار گینه

 

وئرین سیز منه بیر عدد کله قند

وئریم منده بیر مژدۀ دلپسند

او مژده بو در ایتدی قدین بلند

مبارز طلب قهرمانلار گینه

 

دئدیم بارها من معارضلره

قالار روسیه لیق فقط سیزلره

ائدر لر بنا مدرسه قیزلارا

گلر شوقه بیر گون جوانلار گینه

 

سوزوم اولدی سبز آچدیلار مدرسه

بنات گونئی وئردیلر سه س سه سه

گوزیله گوروب لاپ یقین ایلسه

خوروزلار چیخار دامدا بانلار گینه

 

علی بگدی بو خیر ایشین رهبری

خصوصا او "ایرانی"، "جعفری"

اونوتما مدیر هنرپروری

قلم یاز گوره ک وار قالانلار گینه

 

مدد خرج لطف ائتدی تجارمز

ایگیرمی تومن، اون تومن، اولدی یوز

ترقی طلب فرقه دن راضییز

یورولمازلا ایشلرله اونلار گینه

 

الهی به حق شه معجزه

دوباره یوز ایل عمر وئر معجزه

گئجه گوندوز اشعار یازسین سیزه

اوخونسین او خوش داستانلار گینه

 

مهرماه 1309

 

در سال 1309 در قصبۀ شبستر در خانۀ یکی از تجاز محل به مناسبت اقدام و افتتاح مدرسۀ دخترانه از طرف جمعیت مجلس اعانه جمع آوری شده بود مرحوم معجز اشعار فوق را خوانده است.

 

  

او طرفده بو طرفده

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحه 077

 

خوش اولار سیزین دیارین گل و لاله و هزاری

او هزار و لاله زارین نغماتی بی نهایت

 

او طرف گوزه للرینین گوزی، قاشی دلربادر

حرکاتی جانفزاهم، سکناتی بینهایت

 

وئریر ال اله قیز اوغلان دانیشار، گولر، ایچرمی

چالینار کمانچا و نی، ائدر استماع الف بی

لب یاری یار ئوپنده دییه ر عرش و فرش اوخی

سه وه رم عموغلی من ده او حیانی بی نهایت

 

بیزیم ئولکه ده ولکن گولوب اویناماق دانیشماق

قدغندی تار چالماق و کمانچانی ائشیتماق

دفه سیللی وورماق اولماز و گناهدر می ایچماق

ولی باشا وورماغین وار حسناتی بینهایت

 

یوزینه بیزیم گوزللر سالی بیر نقاب قالین

میکروسکوپیله باخسان گوره بیلمه سن جمالین

بیری گر آچا جمالین توپوره ر اونا ملاعین

داما تیر سالاندا سویلر صلواتی بینهایت

 

آغا چیخدی منبر اوسته نئجه گور چیخیر ئوزوندن

دانیشیر غروریله باخ، نئجه اود چیخیر گوزوندن

ائله قیشقیریر که منبر تیتیریر اونین سوزوندن

بویورور بو سوزلرین وار صلواتی بینهایت

 

اوخویوب یازان خانملار یازار عاشقینه نامه

او که یازدی نامه دینن گئده جک اسیر شامه

وئره هر کس ای جماعت قزینین الینه خامه

اولی روز حشر او شخصین حسراتی بینهایت

 

دئدی دوشدی چون نفسدن او جناب اشرف الناس

من ایاقه دوردوم اوندا دئدیم: ای گروه نسناس

دییین او گوبک یازانه قلمین اوجون یاواش باس

گوبگینی اینجیدیرسن عوراتی بینهایت

 

بیلیرم نه در خیالی حضراتین ای محبان

دییسیز که خدمت ایلر بیزه کبله ملا قربان

یازلارسا ناف نسوان چوخالار نفوس ایران

وطنه اولار اولارین خدماتی بینهایت

 

فقط ای حاجی داداشلار چون ائدیر نظاره فالچی

کلم لطیف نافه کیریخیر بیچاره فالچی

قلمی وورار دواته چیخادار دوباره فالچی

طرفینه وار بو کارین زحماتی بینهایت

 

اولا گر سوادی یاران مشهدی تکذبانین

قاباغیندا عورت آچماز گوبگین فلان آغانین

او تکذبان محرم گوبگین یازاندا قانون

ائدر حفظ آبروی حضرات بینهایت

 

قصیده مسلسله

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 075

 

اوزون تومان ایاغینه

گییه ردی چون آنان باجی

قالاردی بیلری ولی

ائشیکده هر زمان باجی

 

دوشکجه تومان آدلی بیر

تومانواریدی اولی

گرک گله خیالووه

گییه ردی قینانان باجی

 

اون آلتی پونزا پامبوقی

چره ک سیه قالینلیقی

گلردی بیر زمان خوشا

اوبی حیا تومان باجی

 

آلاردی پامبوق اوچ چره ک

یایاردی بیر بیز اوستنه

سیریق چکردی آلتی گون

اولاردی بیر تومان باجی

 

دوشه کجه تومان آدینا

دییه ردیلر او دیزلیگی

توتاردی اون آدام یری

اونی گیه نده خان باجی

 

گونی گئچیب آیاقلیغین

جورابی چک باجاقوه

مگر همیشه سیر ائدر

بو وضعله جهان باجی

 

گرک گله خیالوه

اوگون که فرقۀ زنان

عرقچینون قیراغینا

دوزه ردیلر قران باجی

تیگرگه ایله تللرین

یاپوشدیراردی آنینا

و بیر چکون عذارینه

نه شوقیله آنان باجی

 

قویاردی آرخالیغینین

قولونا دگمه یوز عدد

برنجیدن و نقره دن

و شیرلی ساقسیدان باجی

 

و یوز دقیقه دن فزون

چکردی دوگمه لنمه سی

شروع ائدنده صبح دم

باتاردی گون اینان باجی

 

گیرردیلر جورابسیز

مجالسه، محافله

اولاندا جمع بیر یره

گئدردیلر "دولانباجی"

 

هانی او آغ روبندلر

باشوزدا سویلیون گوروم

اوجی دوشردی نافزه

دگل که بو یالان باجی

 

او زینقرولی چپگه نین

زمانی گپئچدی دلبریم

گیه ردی قیزلار اگنینه

گلین اولان زمان باجی

 

تومان چین گییه نلری

نه چون ملامت ایلیسن

اگر بیر عیبی زادی وار

فقیره وئر نشان باجی

 

گئچن زمان ووراردیلار

پیله کلی پرده قاپیا

هانی او پرده لر بو گون

ایا تکذبان باجی

ایا تکذبان باجی

 

آچیلدی باشی خلخالین

زمانی گئچدی چالمانین

باشنا باغلامیر دخی

نه پیر و نه جوان باجی

 

دی بیر گوروم ائوی خراب

نه در پناه پشنه خواب

مگر او قیرمیزیلاری

تیکیب فرشتگان باجی

 

سنه دئمیر که گیمه یل

تناول ایلمه عسل

دییر که ایله خوش عمل

خدای مهربان باجی

 

دئمیر سنه که کسمه تل

وسالما چایدانه هل

دییر سنه که اولما وه ل

وقاریله دولان باجی

 

سوادی یوخدی عورتین

رواجی چوخدی غیبتین

نه حسنی وار جهالتین

بیر آچ گوزون اویان باجی

 

گلین آلاق قلم اله

سالاق جهانه ولوله

دانیشما وقتی وار هله

هله بیر آز دایان باجی

 

آماندی یومما آچ گوزون

سوزینه باخ بو معجزین

مدادی ملچیدر قیزین

دواتی سرمه دان باجی

 

بو معجزین عیالی وار

نه ئوزگه بیر خیالی وار

تمام سیزدن ئوتریدر

بو طرفه داستان باجی

  

ان شاء الله

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 176

 

ساقیا آخر شعبان اولاجاق انشاء الله

رمضان وارد ایران اولاجاق انشاءالله

 

عید جمشید بو ایل نقل مکان ایلیه جک

توتاجاق روزه مسلمان اولاجاق انشاءالله

 

شب نوروز خضاب ایلیه جک مؤمن خاص

سققلی مثل بادمجان اولاجاق انشاءالله

 

دوراجاق وقت اوباشدان ییه جک بوز باشی

چیخاجاق دامه اذان خوان اولاجاق انشاءالله

 

ائله کی قیلدی نمازی اوخودی تعقیبات

سویونوب پالتاری عریان اولاجاق انشاءالله

 

یوماجاق گوزلری، خورنا چکه جک یوخلیاجاق

کرسی چادرشبی لرزان اولاجاق انشاء الله

 

ناگه اوغلان آییلوب ایلیه جک آه و فغان

مرد دیندار او دم هراسان اولاجاق انشاءالله

 

او چیغیردیقجا دده قاش قاباغین تورشاداجاق

کیشی نین حالی پریشان اولاجاق انشاءالله

 

عورت آییلمیاجاق بس قاپاجاق یارماچانی

خانباجی قاننه غلطان اولاجاق انشاء الله

 

پیشه جک کفته، کباب و تره ک و شیر برنج

مؤمنین رزقی فراوان اولاجاق انشاءالله

 

ییه جک نعمت بسیار، ایچه جک چای کثیر

شیشه جک معده سی باردان اولاجاق انشاء الله

 

ائله کی باسدی کسالت کیشینی یوخلیاجاق

چکخ جک خورنا اوباشدان اولاجاق انشاء الله

 

گئده جک مسجده واعظ دییه جک جنتدن

عاشق حوری غلمان اولاجاق انشاء الله

 

یا اوروجلوق اونی مرحوم ائده جک یا قوجالیق

آب کوثر ایچوب اوغلان اولاجاق انشاءالله

 

ساقیا ایلمه غم ماه مبارک یته جک

ماه شوال نمایان اولاجاق انشاء الله

 

عید جمشید بو ایل اولدی مه صومه غلام

قورخما ساقی ینه سلطان اولاجاق انشاء الله

 

ایکی ایلدن سورا بایرام قویاجاق باشینه تاج

وطن عاشقلری خندان اولاجاق انشاء الله

 

معجز اثبات وجود ایلیه جک میکده ده

ایچه جک باده غزلخوان اولاجاق انشاء الله

 

سققلیندن آخاجاق چاک گریباننه می

باخاجاق خلق اونا حیران اولاجاق انشاءالله

 

دییه جک بابیه قارداش دوتاجاخ گبرین الین

سیخاجاق شوقیله انسان اولاجاق انشاءالله

 

  ***

وئرمز

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 175

 

منه بیر باده وئر ساقی که می دینه ضرر وئرمز

دلیل محکم ایستر ادعا، بوش سوز ثمر وئرمز

 

سوروشدیم ساقیا میخانه ده بیر مرد کاملدن

فلک مرد سخندانه نه دندر سیم و زر وئرمز؟

 

دئدی سیم و زریله سینه سین تزیین ائدر عورت

او ناقصلر ایچوندور کامله ناقص اثر وئرمز

 

جواهر در سوزی مرد سخندانین حقیقتده

که سلطان هر لیاقتسیز کَسه لعل و گهر وئرمز

 

دییرلر روزه داره حق ائدر یوزمین شهر احسان

اونا بیر استکان چای وئرمه ین یوز مین شهر وئرمز

 

خراب ایلر اوشاقین کله سین اوهام افسانه

ضرر طفل دبستانه عمو زیر و زیر وئرمز

 

عوامین باشنا نوختا ووروبسان اطلاعیم وار

او ائششه کلر سنه دولما وئرر، اما بشر وئرمز

 

منه لعل لبین یاننده بیر یر وئر ایا مطرب

دییه لر شیخ طولانی سنه جنتده یر وئرمز

 

مرخص قیل یوزوندن بیر ئوپوم ای دلبر رعنا

که هر کس بیر گونول شاد ایلیه الله کدر وئرمز

 

بوگون ملت نیه محتاجدر اوندان بیان ایله

گوی علمین بلمه ک ایران اهلینه نفت و شکر وئرمز

 

بوراخ هاروتی ماروتی، گتیر میدانه باروتی

سپاه دشمنه قارداش آیت الکرسی خطر وئرمز

 

او گوی که گورمیوب عمرینده بیر یول بینوا واعظ

بیزه بحث ایلر اوندان گوردیگی یردن خبر وئرمز

 

رعیتدن آلار باج و خراج هر گون قلندرلر

ولی عمرینده بیر شاهی بیزه صاحب تبر وئرمز

 

آلوبدور دوره سین دشمن وطن فریاد ائدر آغلار

یانوب اهل وطن راحت اونا سه س بیر نفر وئرمز

 

وئره ر دشمن جوابین ساده رو بیرچکلی اوغلانلار

زنخدانی مسقل، باشی قیرخیخ نوحه گر وئرمز

 

خدا وئردی گلوب تنگه الیندن معجزین یاران

بودا "من شاعرم" در دولتین حقین ییه ر وئرمز

  

اولسون

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 173

 

یوخدی بیر شخص منیم تک میه مشتاق اولسون

ساقیا وئر، ایکی دنیاده یوزون آق اولسون

 

وئرمه سن ملته می، مائل اولار تریاکه

وئر اگر ایسته میسن خلق قورمساق اولسون

 

میی من شیره کشه ائتدیم حلال ای ساقی

دئمه آخوندا، وئر ایچسین بدنی چاق اولسون

 

می بد اخلاق ائدر انسانی دییه لر، انسان

اولماسون تنبل و بیمار، بد اخلاق اولسون

 

قهوه ده شیره چکر، شیره کشی زنجیره

قوی اودا کوچه ده چکسین غمه دوستاق اولسون

 

بس دگلمی بو قدر، تا به کی ایرانلیلارون

اشک خونینیله کیپریکلری ایسلاق اولسون

 

ساقیا معجز مشتاقه او می دن وئر که

آب کوثر کیمی خوش طعم و براق اولسون

 

قیل دن اینجه دو واعظ بویورور پل صراط

شیعۀ بد عملون ناصری خلاق اولسون

 

بیر جاکت آل منه ، سات بو عربی پالتاری

گرک اوردا کیشی قیرقی کیمی قیوراق اولسون

 

شیره کشلیق بیزی قویمور چالیشاق ای ناجی

اذن وئر ملته آبونۀ قونیاق اولسون

 

بابا درویشه دئدیم توت الیوه بیرپیشه

تبری آتدی هوایه دئدی بو ساغ اولسون

 

 

امنیه آلدی الیندن تبری، کشکولی

آغزینون دادی گرک مثل ساریمساق اولسون

 

بارالاها سن اوزین ایله کومک درویشه

بابا درویش نئجه بو قیشگونی ساللاق اولسون

 

بو نیجه عصر دو یا رب که دییرلر خلقین

کله سینده نه دوریه، نه پاپاق اولسون

 

رحم یوق ذره جه قلبینده او صادق خانون

گوروم آلله الی شیل، قیشلاری چُلاق اولسون

 

دوریه می ایلدی پاره، باش آچیق گئتدیم اِوه

باخدی آروات دئدی واه واه ایراق اولسون

 

دئدیم: ای همدم جان قورخورام آخر دییه لر

نه قره چادره، نه قیرمیزی باشماق اولسون

 

قویاجاق باشینه سرپوش جدیدی، حکما

ایستر اول صاحب باش حضرت اسحاق اولسون

 

گیرم حکم ایلدی دولت، فقط ای لا مذهب

نئجه امنیه آخوندون ئوزینه آق اولسون

 

دئدیم ای غنچه دهان، قورخما یخیلماز دنیا

قوی اودا بیر نئچه گون خانه ده دوستاق اولسون

 

   ***

اولماز

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 172

 

گزر زاغ و زغن گلشنده، قیشدا عندلیب اولماز

درخت گل، گل آچماز باغده امرود و سیب اولماز

 

هوادار اولماسا خانه ناهار و شام شاهانه

طبیبون بوعلی اولسا سنه صحت نصیب اولماز

 

محرم گلدی ای دکتر، قمن حاضرلا، یار باشون

سنون بو چکدیگین زحمت یقین ایله که غیب اولماز

 

اینانمیرسان منه گئت آل خبر شهرون امامیندن

که بی تزویر سیم و زر گلوب داخل به جیب اولماز

 

قیافت شرطدر، کردی عباده بیر مهابت وار

اونی گر سالمیا لوطی سهمناک و مهیب اولماز

 

عجم قولدر، گرک ائتسین اطاعت ظلم مولایه

عرب شهزاده در، شهزاده ده صبر و شکیب اولماز

 

اگر شمر ائتمه سه غارت خیامی سن قالورسان آج

اونا ملعون دئمه ذاکر آدام چون نانجیب اولماز

 

منه لازم دگل خامه یازوب گویدن یره سالسین

آلار یرتار او فرمانی اونا راضی خطیب الوماز

 

ریاست عاشقی قویماز سنین آدین دوشه دیلدن

پاپاز ال چکسه مذهبدن کلیسا و صلیب اولماز

 

بلی حیث ریاستله ترقی ایلر انسانلار

ترقی سه ومیه ن آدم دراویشه نصیب اولماز

 

ادب چون جان چیخار شاعر قورار مجلسده باغداشین

شتر تک با ادب اگلشمه سه معجز ادیب اولماز

 

 

هامو بیر گوزلیدور بو کتده سنده بیر گوزون قیرپا

الین ئوپسن اونون سنده سنه واعظ رقیب اولماز

 ***

***

ایشقیلانسین

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 170

 

گل ای لعل لب جانان دُر دندان ایشیقلانسین

گل ای روح روانم شعلۀ مرجان ایشیقلانسین

 

سحاب نم کونول ویرانه سین ظلمت سرای ائتدی

کنار اول مندن ای فُرقت دل ویران ایشیقلانسین

 

خیال خال جانان تار، مجلس تار، عالم تار

چراغین یاندیر ای وصلت، شب هجران ایشیقلانسین

 

گل ای مشاطۀ دانش جمال یاره وئر زینت

 جهالت پرده سین ییرت، عارض جانان ایشیقلانسین

 

گئجه رویاده گوردوم بیر نفر واعظ دییر یاران

جمالین آچسین ایران قیزلاری ایران ایشیقلانسین

 

دئدیم: بوسوز دگل، الماسیدر چیخدی دهانندن

پدرجان بیله سویله دائما انسان ایشیقلانسین

 

آیییلدیم خوابدن دلشاد گئتدیم محضر شیخه

دئدی لایقلی بیر سوز سویله که ایمان ایشیقلانسین

 

دئدیم قیزلار دییه ر بیزده یازاق اوغلان کیمی کاغذ

آجیقلاندی دئدی قویمام گونئیستان ایشیقلانسین

 

سنی وئررم قسم بنت رسول اللهه ای واعظ

بساط جهلی ییغ، قوی عالم نسوان ایشیقلانسین

 

صبا دوشسه یولون تهرانه، سویله میر تهرانه

فقط تهران دگل ایران، گرک هر یان ایشیقلانسین

 

جسارتله قدم قوی عرصۀ میدانه ای نادر

قیلیجین ایله عریان، عرصۀ میدان ایشیقلانسین

 

 

دوشوب زندان جهله یوسف گم گشته مدتدر

زلیخا آچ جمالین گوشۀ زندان ایشیقلانسین

 

گتیر ساقی می احمر ایچیب تا مست اولا معجز

فرحلنسین گونول بیر دم خوش اولسون جان ایشیقلانسین

 

***
ایلر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 141

 

دییه لر بوغدانین نرخین گران پروردگار ایلر

خداوندا سن ایلرسن و یا انباردار ایلر

 

بلی، آلله یاراتمیش سوغزونی، اما اونین نرخین

بو گون بویله، صاباح اویله او اهل شندوار ایلر

 

آماندی ای بولوت سه سلن، سه سین کس بو ستمکارین

قویوب بورکین یاناکی محتکرچوخ داراردار ایلر

 

گئجه رؤیاده گوردوم عالمی سیراب ائدیب باران

دولوب سوییله هر یان ناودانلار شاراشار ایلر

 

گمیسی غرق اولان تاجر کیمی بوغداچی قارداشلار

وورار باشین در و دیواره گوز یاشین نثار ائلر

 

خداوندا سنی وئرره م قسم خباز بی رحمه

قولاق وئر گور نئجه بیچاره یوخسول آه و زار ایلر

 

الینده ال قدر بیر نان دوتوب هر دم دییه ر: یاران!

بونی آلله ائدیر بویله و یا شاطر غفار ایلر

گوزون یاشی هله خشک اولمیوب خلقین خداوندا

هله اوچیوز اوتوز بش خرجی خلقی بی قرار ایلر

 

مسلمان ئولدیرر خلقی آجیندان ای مسلمانلار

قویار قاسسایا خلقین خونبهاسین افتخار ایلر

 

دگیرمانچی وورار توپراق اونا بوغداچی بوغدایه

بهالیق ملتی مثل تولکی حیله کار ایلر

 

الهی قلبی داشدان برک انسانلار یاراتمیشسان

فقیرین قلبینی سنگ ستمله زخمدار ایلر

 

دولانیر باشینا سولموش سارالمیش خرمنین هر گون

سنین احسانیوه یا رب چرکدار انتظار ایلر

 

نه نقدی وار، نه اشیاسی، نه بوغداسی، نه یارماسی

سرشک دیده ایله روز و شب، شام و ناهار ایلر

 

نه خانه بند اولور، نه تاجره قحط و غلا یا رب

همیشه بینوانین خاندانین تار و مار ایلر

 

نه زوریم وار اولام ظالیم، نه پولیم وار آلام فایض

سنه قربان اولوم یا رب گناهی مالدار ایلر

 

مزور حیله گر چوخدور، وطنده دوغرولوق یوخدر

گورورسیز مؤمنه مؤمن نئجه ظلم آشکار ایلر

 

وئریرلر یِر رباخواره همیشه صدر مجلسده

اوزین قیرخدیرسا بیر اوغلان اونی خلق سنگسار ایلر

 

ذغال و هیزمی جمع ایلمک انباره یعنی چه؟

منه سن ظلم ائدیرسن آ کیشی، یا کردگار ایلر

 

خدادن هیچکس باک ایلمز آند اولسون آللهه

حکومت قورخیسی خلقی شرارتدن کنار ایلر

 

اگر سیز مسلمانالر محب شاه مردانیز

حکومت بس نیه بو قدر زحمت اختیار ایلر

 

تهی در مغزدن قلبی صداقتدن، دیانتدن

ولکن سققل و جببه اونی با اعتبار ایلر

 

 ***

یاخشیدیر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 136

 

کیم دییه ر آتش کناریندان گلستان یاخشیدر

عاشق و معشوق ایچون فصل گلستان یاخشیدر

 

یاریله هر بزم اولانلار سیر بوستان ایستمز

سینۀ دلبرده سیر نار پستان یاخشدر

 

شانه وورما زولفوه حالیم پریشان ایلمه

دیدۀ مخموریله زلف پریشان یاخشیدر

 

اختیاریم گئتدی الدن گئتمه ای نامهربان

استخاره ایلدیم تاخیر جانان یاخشیدر

 

بو سفردن قورخورام جانا قمر عقربده در

نیش عقربدن حذر قیل، دلو میزان یاخشیدر

 

هر یرین بیر سبکی وار، هر مجلسین بیر صحبتی

گوشۀ میخانه ده غوغای مستان یاخشیدر

 

کفریمی امضا ائدر کهنه معلم، سویله سم

مکتبه مسجد و یا لفظ دبستان یاخشیدر

 

ناز و استغنا یاراشماز چیرکینین سیماسینه

ناز و استغنایه روی و چشم خوبان یاخشیدر

   ***

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 135

 

ای بینوا گینه سارالیر صورتین سنین

ظالم چوره ک گینه بیچه جک خلعتین سنین

 

ائتمز نظاره کتدلییه ارزاق اداره سی

شهری سالیر نظامه فقط دولتین سنین

 

ای رنجبر سن ئولمه لیسن، چونکه کتدلیسن

دولت یاننیدا یوخ قدر و قیمتین سنین

 

یاز بیر عریضه دولتیوه بو سیاقیله

شاها مگر بیز دگیلیک رعیتین سنین

 

ای ملتین آتاسی نظر قیل بو سمته بیر

اولما رضا که آج وئره جان کلفتین سنین

 

درد اهلینه ده دردیوی، بیدرده سویلمه

بیلمز او، اهل درد بیلر زحمتین سنین

 

آج قالماییبدی بیر گون او دولت، هاردان بیلر

آجلیق نئجه الیندن آلیر طاقتین سنین

 

***

البته

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 134

 

ای دوست سواد اولمیا گر عورتده

نامحرمه محتاج اولاجاق البته

 

ایستر سنه نامه یازدیرا خاتونین

بیر بوینی یوغونلا اگله شر خلوتده

 

مینجیق کیمی سوز توکر آغزیندان

کاغذ یازان جنب اولار ساعتده

 

مکتوبی گلنده گزدیره ر کوچه له ری

بیر قدر گرک گوزلیه هر دربند ده

 

تا بیر اوخویان گوروب دییه، ای قارداش

بوکاغذی بیر اوخی ده ده ن رحمتده

 

بیر ایش چیخاحاق ایشین ایچیندن مطلق

کاغذ اوخویان اولسا فنا طینتده

 

اوّل خانیما باخار سورا مکتوبه

سن بورکووی یانقیلیجی قوی غربتده

 

ای مؤمن خر چوخ اشتباه ائله میسن

وئرمز پزونگه یِر خدا جنتده

 

معجز گوره سن جهت نه دور که تاری

خلق ایلمییب عقل بیزیم ملتده

 

نامحرمیله قول بویون اولماق شرعی

یازماق، اوخوماق خلافیمیش بوکند ده

 

یازماق قیزین عصمتین خللدار ائتمز

ساخلار اونی علم پردۀ عصمتده

 

جاهل آنانین بالاسی بیسمارک اولماز

آرواد گرک علم ئورگنه هر حالتده

یات گوره ک

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 133

 

تا به کی باشیندا جانا چالما و چارقات گوره ک

تا به کی مشرق زمین آرواتلارین خوسمات گوره ک

 

کهنه شئی در قیرمیزی باشماق، ایاقلیق، کوله جه

گئی جوراب و قوندارا چادرشبی قیسالت گوره ک

 

خلق اولونموش گل تماشا ایلیه ک، خوشحال اولاق

آچ جمالین هم اوزین ابرولرین اوینات گوره ک

 

یوخ سوادین تا دییه م آل بو کتابی بیر اوخی

ساکت اگله شمه خانم ایله بیر آز غیبت گوره ک

 

اشتباه ائتمیش خدا قاره یاراتمیش قاشلارین

قیز، ارین ایندی گلر دور وسمه نی ایسلات گوره ک

 

سیر ائدر هر گون بیزی چادرشب آلتیندان زنان

اذن وئر واعظ سن الله بیزده بیر آروات گوره ک

 

قویدی صندل اوسته پهلوسین جناب روضه خوان

بوز دوداغین دلبرا، قاش قاباق تورشات گوره ک

 

آغلاماغین گلمیری اوخشات ئوزین باکی لره

بارماغون سوخ آغزیوا کیپریکلرین ایسلات گوره ک

 

ملتین توربا وورانماز باشنا هر بی هنر

ماللالیق آساندی گر سنده بیرین آللات گوره ک

 

کِرم موهوماتیله قاپلاندی بینی ملتین

بو مضر میکروبلارین خیری نه دور آنلات گوره ک

 

هر طرف دشمن آلیب بیز خواب ده، ای بولهوس

قورخورام گلمیریوخوم ای ساربان دور چات گوره ک

 

خواب غفلتدن آییلدی ملت چین و خطا

دویمامیشسان سن هله ایرانلی قارداش یات گوره ک

 

یوخ دییه رسن معجزا، بو رنگ بو قارت، بو قلم

سن ده بیر حوری یارات کلبه عباده سات گوره ک

***

گنه واردیر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 132

 

بو دلبر صد ساله ده حالت گینه واردر

گیسوی سفیدینده طراوت گینه واردر

 

حالا گزیری مرغ خیالی اورالاردا

گل غنچه لبینده او لطافت گینه واردر

 

گرچه توکولوب دیشلری میمونه دونوبدر

اما یریشینده او نزاکت گینه واردر

 

تغییر تاپار حالتیمیز، عادتیمیز یوخ

حمامده، مسجدده کثافت گینه واردر

 

گز چمچه کتانی، لیوانی، کوزه کنانی

قابلاردا قاشوقلاردا بدایت گینه واردور

 

قرآن اوخوماق، بیز توخوماق، کوفته پیشرمک

اولی ترقی، او تجارت گینه واردر

 

گرچه چوخالیبدر پینه چی، فالچی، دیلنچی

اما نه دییوم کشف و کرامت گینه واردر

 

ایلردی ازل خسته و سیسقا، قوجا، جاهل

هر آی باشی بیر دفعه حجامت گینه واردر

 

هر درده دوا، گوی زیره جوشانده، اماله

شکر ایله خدایه او طبابت گینه واردر

 

هر اوده بش آلتی باشی داز قیز، کچل اوغلان

حمامده فریاد و قیامت گینه واردر

 

مایلدی کفن گئیمگه باش یارماغا قارداش

حمد ایلرم آللهه او عادت گینه واردر

 

شالوار گییه لی، خیر و برکت گئتدی دییه رلر

شکر ایله باجی، گیمیه ن آروات گینه واردر

 

آغ، چاق قیچی آلله یارادوب بنده سی گورسون

گئت کهریزه بیر باخ، او رذالت گینه واردر

 

ایام محرمده قدیم جرگه گیده ردوخ

ترک اولدی ولی ئوزگه جنایت گینه واردر

 

کهنه لدی دئمه م سوزلریمیز، مسجده گئتمه م

غصه ائلمه تازه روایت گینه واردر

 

یوخدی تازا سوز بیلمه لیسن مرثیه خواندا

معلوم اولونان وحی و رسالت گینه واردر

 

معجز دئمه دیم من سنه بو سوزلری یازما

اول واریدی سنده سفاهت گینه واردر

   ***

جان

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 126

 

نه برک یرده دی جان ایسته میر چیخا تندن

مگر بو جانی خدا خلق ائدوبدی آهندن

 

بوقدر زحمته بیلمم نچون تحمل ائدیر

جهت نه در نیه چیخمیر بوتنگ مسکندن

 

اگر مسافره منزلده بیر گئجه گئچه بد

چاتار یوکین، چیخار اوردان، صباح ایرکندن

 

او منزلی که قاچار مور و مار او منزلدن

سبب نولا، نیه جان نفرت ایلمیر اوندان

 

اگر بدن ائده اندیشه حق وار چونکه

هراس ائدر هامی غسال و گور و گورکندن

 

بو جان نه دن ائدیر اندیشه بیلمیرم یاران

سؤال ائدین بونی سیز بیر او روح کودندن

 

گرک که اولمیا واعظ دییه ن کیمی، که بو جان

دوزور بو زحمته، اولمور کنار او گلخندن

 

اگر اولییدی او دنیاده حور و عین و بهشت

بدون عذر و بهانه چکردی ال مندن

 

گرک که آنلیاجاق یوخدر اوردا بیر خوشلوق

و گرنه کیم گئچر عالمده سرو و سوسندن

***

دوندی

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 125

 

یتیش هرایمه ساقی که دیگ جان دوندی

سویوق امانیمی کسدی بدنده قان دوندی

 

گئدین دییون گونشه پینجینه اودون قویسون

توقف ایلمسین کرۀ جهان دوندی

 

بش آلتی گوندی پیشیک آه و زار ائدر آغلار

وورار قفایه دییه ر: ای خدا سیچان دوندی

 

نه کوزه قالدی، نه شیشه، نه کاسه، نه فنجان

نه چایدان، نه سماور یکان یکان دوندی

 

خانم دئدی: چوره ک آل! عزم چارسو ائتدیم

تزلزل ایلدی اعصابیم استخوان دوندی

 

سرشک دیده دونوب سالانیردی سققلدن

منی او حالیله گورجک تکذبان دوندی

 

اذانچی چیخدی داما ایسته دی آچا آغزین

سویوق چو لفظ جلاله دگیب اذان دوندی

 

جهنم اهلینه یالواردی خازن جنت

دئدی: آماندی بیر اوت وئر که حوریان دوندی

 

جواب وئردیله که: ایله سویوقدی سقر

ایچینده هر نه که وار عقرب و ایلان دوندی

 

اصول مذهب و دینی سویوق آپاردی تمام

نه بابی قالدی، نه اسلام، جملتان دوندی

 

گوروب بو حالی آخوند نعره ای چکیب ییخیلیب

بوز اوسته، بوز کیمی اول جنت آشیان دوندی

 

امین وحی ندا ائتدی پس به صوت بلند:

بیلین ای اهل جهان قاسم جنان دوندی

 

نه رشوه گیر و نه موقوفه خواره قالدی جهان

نمازه حاضر اولون بیر رساله دان دوندی

 

دونار سویوقدا همیشه فقیره رسمیدی بو

خدایا شکر که بیرده پلو ییه ن دوندی

 

فقیر! بیر گویه باخ، گور نه تیتریر اولدوزلار

هوایه آچما دهانین که کهکشان دوندی

 

نه آه سرد چکیب خلقی بیقرار ائدیبسیز

صبور اولون ای اودونسوزلار آسمان دوندی

 

فرشتگان خدایه خبر وئرین گلسین

که نظم معجز گم گشته در دهان دوندی

 

ایچون

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 121

 

دییه للر غم یارانیب مندرس عبالر ایچون

دیین گدایه که حاضر اولا بلالر ایچون

 

سن ایشله صبح و مسا ای جفا کش دوران

عمارت ایله بنا محترم آغالر ایچون

 

او حجره، حجره دییب فروش ایده، درویش

اوحجره ده گیه جک یوخدی بینوالر ایچون

 

قدر ایشین اوزادیر، پامبوغین قضا اگیره ر

فلک گیریپ پاچالا بیز توخور گدالر ایچون

 

گوزیوی یوم بچه بالی گورنده ای مسکین

اونی فقط قاییریب آری اغنیالر ایچون

 

کباب ائدر اتین اعیان قویار پلو اوزونه

خدا ائدیب قویونی خلق ناخدالر ایچون

 

حنا و رنگی غبار ایله توزدی رنجبرین

اکه ر حنا ایله رنگی او اغنیالر ایچون

 

بلانی سئودیگی انسانلارا وئره ر تاری

او بیر هدیۀ عظما در اغنیالر ایچون

 

قرا گوز حوریلری معجزه ساییر واعظ

ئوزینده یوخ هوسی هئچ او مه لقالر ایچون

 

   ***

خلقه

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 123

 

ایچیرتدین شیخنا صبح و مسا خون جگر خلقه

گهی لطفیله، گاهی قهریله ائتدین نه لرخلقه

 

نه تلفون ایلدین نه تلغراف ایجاد ای واعظ

مگر ماشینی سن یاپدین که اولدون تاج سر خلقه

 

چراغ برقیله دنیانی روشن ایلدی کافر

مسلمان سن نه ائتدین اختراع وئردین خبر خلقه

 

آمرقا عالمی خلق ائتدی بیر دستگاه آهندن

گهی دف چالدی آهن، گاه نی شام و سحر خلقه

 

دئدین سن ملته یار باشیوی آچ سینه نین بندین

دوشون دَل میخ و مسماریله ئورگتدین نه لر خلقه

 

پدر اولادین حفظ ایلر اسارتدن، جهالتدن

عموی کم لیاقت سن نچون اولدین پدر خلقه

 

گونوللر عرصه سینده دائما تخم نفاق اکدین

سئویدین سن اگر خلقی اکردین بهر بر خلقه

 

***

گئده ر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 123

 

هر ایشده بیر امیدیله انسان یاشار گئده ر

نیک و بده باخیلماسا هر ایش آشار گئده ر

 

وار اختلاف طبعده، اخلاق بیر دگل

هر کس بیر ئوزگه ایش دالیسینجا قوشار گئده ر

 

آسان دگیل، اینانمیین عالمده بو سوزه

عورتله ار گئچینمه سه آسان، بوشار گئدره ر

 

مجروح سورما آچوب اشعار روزنه

آری عسل سینیق قابا قویسان داشار گئده ر

 

دنیا بیر سیرگاهدر هر کس گلر گزه ر

بیر نام نیک قالسا قالار، سیم و زر گئده ر

 

وار اطلاعی معجزین اسرار خلقته

اسراره واقف اولمیان البته شاشار گئده ر

 

***

اولمیشام

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 124

 

من نه نظمیه، نه امنیه نه آژان اولمیشام

یا نه چون منفور خاص و عام دوران اولمیشام

 

نه قیزیلباشم، نه فراشم، نه حاکم ساقیا

بیر سوروش مندن: نه چون پس من مسلمان اولمیشام

 

بوغدایا ساری دئدیدم، قیرا قارا، شیره سفید

او جهتدن من بئله بی دین و ایمان اولمیشام

 

بیمروت گورمیشم بسکه مسلمان فرقه سین

ائتمیشم نفرت مسلمانلیقدان انسان اولمیشام

 

من سیزی اشراف ظن ائتدیم ایناندیم قولیزه

بولمدیم علافیمیش سیز، چوخ پشیمان اولمیشام

 

اولمایین راضی بونا که، من ییه م سرمایه نی

ال آچام خلقه، دییه م یاران پریشان اولمیشام

 ***

دونیانین

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 120

 

گئچر گئدر سنوات شهوری دنیانین

مثال ابر لیال سحوری دنیانین

 

بوگون که چیخدی باشا بیر گون عمردن گئتدی

همیشه لیک دگی عیش و سروری دنیانین

 

سوروش دئسین سنه بیر بیر گئچنلرین حالین

سرای گوریده بهرام گوری دنیانین

 

داغیتدی کلۀ کاووسی قبرده حشرات

قاریشدی تورپاغا کبر و غروری دنیانین

 

ائدر سوموکلری سورمه آلیات جهان

تناول ایلر اتون مار و موری دنیانین

 

بنوره سین نه قدر محکم ایله سن ایله

تکان وئرنده ییخار چوخدی زوری دنیانین

 

چون عزم ائتدی اجل پهلوانی میدانه

قیلینجی سالدی یئره شاه پوری دنیانین

 

***

حکمت

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 119

 

گیاه ئولر، دیریلر باز صحن گلشنده

نیه ئولوبده بنی آدم اولماسین زنده

 

هزار سال یاتیب قبر ائوینده مستانه

دوروب مراجعت ائتسم دوباره بو کنده

 

اگر دوشه یادیما ظلم چای و قند اوندا

دخی عبانی ساتیب وئرمرم چایا، قنده

 

بها اولاردی چوره ک بیرزمان محمدعلی

گولردی خلقین ئوزی باز سال آینده

 

چیتین اوجوزلیقی لاکن قیامته قالدی

تکذبانه دیین گر قالا گینه منده

 

لباس اولمیاجاق، قول قیچی اگر اوشییه

گرک تویوق کیمی صبح و مسا یاتا نینده

 

دئیین اونا که عجب ئولمه لی زماندی زمان

ئول، ائتمه بوشلی یانیندا اریوی شرمنده

 

فقیرین حالینی بیلمز او میلیونر وکلا

گرک منیم کیمی بی چیز اولا نماینده

 

وئره ردی لوتلره شالوار، دون، پیراهن

یاتئیدی بیر گجه گر مالدار کلخنده

 

خوشا سعادتنه حضرت مسیحانین

نه عورته تومان آلدی، نه کفش فرزنده

 

اسیر شام کیمی دستگیر ائدیبله منی

ووروبلا بوینوما زنجیر آیاغیما کونده

 

 

دئدی قولاغیما غم چکمه مهیا اول

او گون که معجزی خلق ائتدی آفریننده

 

مگر قولا باخار آغا بونوعیلن یا رب

خطا که ائتمه میشم اولمیشام سنه بنده

 

اوچ هفته متصلا گوز یاشی نثار ائده رم

خدا نکرده اگر بیر گون ایلیام خنده

  ***

لازمدر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 117

 

اگر جنابوه آه و انین لازمدر

می ایچمیشم منه هم بیر قرین لازمدر

 

دئدی بوراخ غزیتی، آل بو وردی ازبرله

دئدیم: آخوند منه حبل المتین لازمدر

 

گلنده درده دیشین سن دعا اوخی واعظ

فقط منیم دیشیمه کلبتین لازمدر

 

سنین کئفین ایله ایستر، منیم کئفیم بئله

سیزه همان فقیر و فقیره انین لازمدور

 

دئدی:رساله اوخورسان، دئدیم: حساب اوخورام

دئدی حساب دگل، شخصه دین لازمدر

 

دئدیم که دینی نه ساخلار، دئدی: مسلمانلق

دئدیم: خیر! ایکی یوزمین سپاه مبین لازمدر

 

دئدی: جفنگ دانیشما، خدادی حافظ دین

بیزه نه توپچی نه سرباز و ذره بین لازمدر

 

دئدیم: نیچون قاپووی باغلیسان یاتان وقتده؟

دئمک سنه کره و انگبین لازمدر

 

قاپووی قویسان آچیق دزد اولار ائوه داخل

آپارسا مالی، سحر شور و شین لازمدر

 

عیالین اولسا دل آرا، او دزد لا مذهب

تصرف ایلر، او بیلمز کبین لازمدر

 

 

***

ایستر

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 127

 

ملک الموتی نه بولغار، نه یونان ایستر

اونی دنیاده فقط ملت ایران ایستر

 

تنگدر راهگذارون، در و دیوارون اوجا

حرکت ایلسه یر، قاچماغا میدان ایستر

 

یوز تومن دوقتورا جنداره وئریر کربلایی

باش قویار سجدیه خلاقدان اوغلان ایستر

 

 

آی کیشی نیلیسن اوغلانی که حاضردی بلا

اونی حفظ ائتمگه بین یاخشی خیابان ایستر

 

یخیلا مدرسه گر باشینا شاگردانین

وارثی عرضه ویره ر مدرسه دن قان ایستر

 

رنجبر خنجریله کله سین ایلر یاره

نیه بیلمم او ئوزین قاننه غلطان ایستر

 

سیزین احسانیزی ای قانلی کفن قارداشلار

نه ابوالفضل و نه شاه شهیدان ایستر

 

ایستیسن اولمیاسان دهرده محتاج طبیب

قانیوی ائتمه تلف، چون کی بدن قان ایستر

 

آلتی آی ایگنه سنه وورسا طبیبان بلد

ایگنه نین هر بیرینه مزد ایکی تومان ایستر

 

سن دوامین آلا بیلمزسن اوغول بو خرجین

چونکی ناخوش کیشینین گونلی بادمجان ایستر

***

چیچک

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 128

 

ایکی قیز آلدین الیمدن بویادون قانه چیچه ک

بیری بیر دانه دی رحم ایله بو اوغلانه چیچه ک

 

دئدیم اوغلانه چیچه ک دویدوراخ عورت دئدی یوخ

اعتقاد ائیلمدیم منده او درمانه چیچه ک

 

تیتره رم برگ خزان تک گئجه لر تا به صباح

ایکی قوربان کسه ره م گر گئده دریانه چیچه ک

 

خلق ائدیب خالق جان ای باجی هر درده دوا

عاقلیله ایشی یوخ بند اولی نادانه چیچه ک

 

لوح محفوظه یازیلمیش گرک ئولسین بالالار

بو "گرک" لفظی گرک اود وورا ایرانه چیچه ک

 

قبر قازماقدان اولوبدر ال ایاغی شل و کوت

بیزه رحم ایله مسن، رحم ائله گورکانه چیچه ک

 

گوزه لی چرکین ائدیب، ایلمه رسوای جهان

قورخورام قیزلار الیندن قاچا تهرانه چیچه ک

 

قیزلارین شکوه سینی گر ائشیده شاه جهان

باغلار او قوللاروی گونده ری زندانه چیچه ک

 

بو قیزی کیم آلاجاق قوینونا ای وای به من

قاشی یوخ، کیپریکی یوخ، بنزه مز انسانه چیچه ک

 

گر چیچه ک یرلرینه سورته بو بیر پوط کرشان

یئنه گلمز صفته حیف اولا کرشانه چیچه ک

 

اوخشار آغلار آنالار، چون دییه ر ای وای بالا وای

در و دیوار گلر ناله و افغانه چیچه ک

 

 

آنا چون گوردی جگر پاره سنی قان آپاریر

غصه دن اولدی دلی دوشدی بیابانه چیچه ک

 

نه فرنگ ایله ایشین وار، نه اوروس ایله سنین

اولموسان بند فقط ملت ایرانه چیچه ک

 

اود ووروب باشدان ایاغه عجمستانی قیریر

نه آمرقانه گئدیرسن و نه آلمانه چیچه ک

 

قورخورام ایلیه غلمانه سرایت بو مرض

بو اوشاقلار که گئدیر روضه و رضوانه چیچک

 

ئولمه لی چوخ قوجالار ارونق انزابده وار

طفل معصوم آپاریرسان نیه دیوانه چیچه ک

 

اعتقاد ایله سه پیونده مسلمان، معجز

بو قدر ایله مزآزار مسلمانه چیچه ک

 

   ****

اولسون گرک

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 130

 

مجلس عشرتده دائم ساز و یار اولسون گرک

عارضی گلناره بنزه ر بیر نگار اولسون گرک

 

دلبرین زلفی شب یلدا، جمالی چلچراغ

لبلری خوشرنگ وضع آبدار اولسون گرک

 

یازدیلار بومصراعی بیر نامرادین داشینا

"نفسینه مغلوب اولان خاک ایچره خوار اولسون گرک"

 

صاحب وجدان اولان هم نوعینی خوار ایسته مز

بیر پریشان حال گورجک بیقرار اولسون گرک

 

بیر جوانین من دونن گوردیم جیبینده یوز تومن

ایندی بیر دیناری یوخ باعث قومار اولسون گرک

 

واعظ بی مدرکین باشی نه قدر زنده در

کنج غربتده جوانلار اختیار اولسون گرک

 

برفی انبار ایلمیش گوگلرده چون خلاقیمیز

پرده ده اعیانیمیز انباردار اولوسن گرک

 

 

حق ئوزی عالیمدی صنعتکار یوخ ایرانده

استکان و نعلبکی گویدن نثار اولسون گرک

 

مصلحت بیلسیدی خالق، خلق ائدردی ماشینی

خلق ائدیب ائشکلری، ملت سوار اولسون گرک

 

یا گرک تزویر ائدم، یا باش و جانیمدان گچم

عمری باشه وئرمگه شام و نهار اولسون گرک

 

رحنه دار اولسون شریعت، پایمال اولسون وطن

هر نولور اولسون، مریدیم بیشمار اولسون گرک

 

گئتدی اسلامیت الدن ای قولاغی توکلیلر

تازه مکتبلر بناسی تار و مار اولسون گرک

 

ای جماعت جمع اولون جیغ بیغ صداسین قطع ائدین

لام زبر لین، جیم زیر جین پایدار اولسون گرک

 

تازه چیخمیش بو کتابه بیر تماشا ایلیون

بو ایلان، بو قورباغا، بو سوسمار اولسون گرک

 

بو یوغون قویروقلی حیوانی تانیرسیز یا خیر

آلتینا یازمیشلا تولکی حیله کار اولسون گرک

 

بوش یره آلله بلا گونده رمیری بیز میلته

یوز بلا و محنته فاسق دچار اولسون گرک