صنعت قالیبافی در تبریز با وجود قدمت بالا هم اکنون با مشکلات بسیاری همچون عدم استقبال جوانان به این هنر و مشکلات بیمه ای قالیبافان کهنه کار مواجه است.

صنعت قالیبافی را می توان یکی از صنایعی دانست که اصالت بالایی داشته و به علاوه در عرصه جهانی نیز بی رقیب است و از سوی دیگر توانسته رقم اشتغال زایی بالایی در کشور داشته باشد.

در این میان فرش تبریز با دارا بودن طرح و رنگ ویژه و سبک خاصی که در بافت آن به کار رفته است جایگاه ویژه ای در میان تمامی هنردوستان جهان باز کرده است به گونه ای که هم اکنون می توان ردپای فرش تبریز را در بیشتر خانه های استان و کشور مشاهده کرد.

با وجود چنین جایگاهی، فرش تبریز به گفته کارشناسان آینده مبهمی پیش رو دارد و عدم استقبال جوانان از این شغل به دلیل مشکلات مالی این حرفه و از سوی دیگر برخی مسائل همچون بیمه سبب شده است تا کارشناسان حوزه فرش تصور خوبی نسبت به وضعیت آینده حوزه قالیبافی نداشته باشند.

جوانان دیگر به دنبال شغل پدر قالیباف خود نمی روند

سال ها قبل صدای گره زدن بر تار و پود قالی در تمام شهرستان های استان و به خصوص روستاها و در میان جوانان به خوبی شنیده می شد اما حالا پس از گذشت چندین سال کمتر جوانی را می توان یافت که به دنبال شغل قالیبافی برود و گره بر تار و پود فرش اصیل استان بزند.

غلامحسین یکی از قالیبافان کهنه کار است که به قول خودش سال ها عمر خود را صرف نشستن پشت دار قالی کرده است و البته در این گذران زندگی، زن و فرزندانش نیز وی را یاری کرده اند و پا به پای وی، گره بر دار قالی زده اند.

وی با اشاره به اینکه بیش از ۶۰ سال در حرفه قالیبافی مشغول بوده ام، می گوید: از ۱۰ سالگی به همراه پدر خود مشغول قالیبافی شده ام، البته در آن زمان تمامی پسرها و دختران هم سن من قالیبافی می کردند اما هم اکنون کمتر کودک و نوجوانی را می توان یافت که به این کار مشغول باشد و برای ما که در پشت دار قالی پیر شده ایم جایگزینی پیدا نخواهد شد.

این قالیباف کهنه کار ادامه می دهد: شاید در سال های آینده باید به شکل جدی نگران قالی های تولیدی استان باشیم زیرا هم اکنون اکثریت قالیبافان در سن بازنشستگی بوده و یا حتی این سن را رد کرده اند که این زنگ خطری در حوزه قالیبافی به شمار می رود زیرا فرزندان ما که وضع مالی بد پدران قالیباف خود را دیده اند، دیگر کمتر رغبتی به ادامه این شغل هنری دارند.

غلامحسین به فرزندان و نوه هایش اشاره می کند و می گوید: فرزندانم در ابتدا پا به پای من در این حوزه کار می کردند اما تا حدودی که بزرگ شده و وضع زندگی و مشکلات مالی من را دیدند، تصمیم به فعالیت در یک شغل دیگر گرفتند و هم اکنون هم فرزندان و هم نوه هایم در کار دیگری اشتغال دارند و به هیچ وجه قصد دنبال کردن شغل پدری خود را ندارند.

نکته ای که این فعال عرصه قالی به آن اشاره می کند شاید یک خلا بزرگ در جامعه قالیبافی استان ایجاد خواهد کرد زیرا هر هنر در جای خود نیاز به خلاقیت و ذوق دارد که این خلاقیت جز با تفکر نیروی جوان حاصل نمی شود.

وقتی واسطه ها بیشترین سود را می برند

ثریا زن میانسالی است که به گفته خودش همین دار قالی برایش محل درآوردن روزی و اداره یک خانواده شده است.

وی از سال ها تلاش پشت دارهای قالی گفته و به انواع بیماری هایی که در این مدت به سراغش آمده سخن به میان آورده و می گوید: در طول این مدت درد چشم و انواع بیماری های پوستی و تنفسی گریبان گیرم شده است اما برای گذراندن زندگی خود و فرزندانم مجبور به ادامه این شغل هستم.

این زن قالیباف از وجود واسطه ها در حوزه فرش گله کرده و ادامه می دهد: برای بافتن یک قالی خوب زمانی بیشتر از یک سال را صرف می کنیم و در پایان آن را با سود کم به افرادی که قالی ها را از اهالی روستا می خرند، می فروشیم.

وی ادامه می دهد: اما کافیست یک سر به بازار شهرهای بزرگ بزنیم تا متوجه شویم که حاصل تلاش یک ساله ما هم اکنون با قیمتی چند برابر آنچه که از ما خریده شده است در بازار به فروش می رسد که این امر سبب شده تا قالیبافان با دلسردی عجیبی به کار خود ادامه دهند.

ثریا می افزاید: بارها شده که نخواهیم قالی خود را به این افراد واسطه بفروشیم اما آن ها تنها کسانی هستند که خریداران فرش های ما می باشند و اگر قالی خود را حتی به قیمت کم به آن ها نفروشیم، هیچگاه این محصول ما به فروش نخواهد رسید.

نبود بیمه مشکلی که قالیبافان همچنان با آن درگیرند

فرید غلامی یکی از قالیبافان استان است که همانند دیگر قالیبافان از مشکلات بیمه ای این قشر گلایه کرده و می گوید: بارها از مشکلات بیمه به مسئولان گله کرده ایم اما تاکنون نتیجه ای  نگرفته ایم در حالی که بیمه برای قالیبافانی که شاید ۶۰ یا ۷۰  سال عمر خود را در این حرفه می گذرانند، درخواست چندانی نباشد.

وی با انتقاد از روند پذیرش افراد برای بیمه تامین اجتماعی اظهار داشت: بارها به ادارات مختلفی برای پیگیری این بیمه مراجعه کرده ایم اما هر بار با شروط جدیدی مواجه شده و به طور کلی از این بیمه ناامید شده ایم.

برای پیگیری بیمه قالیبافان به سراغ اسماعیل چمنی، رئیس اتحادیه تولید کنندگان و بافندگان فرش دستباف ایران می روم که وی نیز بیشتر از خود قالیبافان از روند کنونی بیمه این قشر ناراضی است.

چمنی با اشاره به قانون گذاری های نامناسب در این خصوص می گوید: چرا نباید تامین اجتماعی بیمه گذار جدیدی پذیرش کند و به دنبال این امر قالیبافان در شغل های دیگری فعالیت کنند؟

وی ادامه می دهد: وجود این معضل در استانی همچون آذربایجان شرقی که درصد بالایی از تولید و صادرات فرش را برعهده دارد و در آستانه انتخاب به عنوان شهر خلاق فرش قرار دارد، پذیرفتنی نیست.

رئیس اتحادیه تولید کنندگان و بافندگان فرش دستباف ایران می افزاید: سال گذشته در مجلس شاهد مصوبه ای برای قطع بیمه قالی بافان بودیم که هم اکنون طبق آن قالیبافان دیگر برای بیمه خود هیچ کاری نمی توانند انجام بدهند و این امر به معضل بزرگی برای قالیبافان کل کشور و فعالان حوزه فرش تبدیل شده است.

نفوذ فرش تبریز به خانه ها

وی در ادامه به ویژگی های منحصر به فرد فرش دستبافت تبریز اشاره کرده و می گوید: فرش دستباف تبریز را هم اکنون می توان در نزدیک ترین و دورترین کشورهای جهان و در اکثر خانه ها مشاهده کرد و به عبارتی آن را می توان تنها محصولی دانست که هیچ کشوری در جهان توان رقابت با آن را ندارد.

چمنی ادامه می دهد: در استان آذربایجان شرقی در مجموع ۵۰۰ هزار نفر به شکل مستقیم و غیرمستقیم از صنعت قالیبافی ارتزاق می کنند و ۲۰۰ هزار نفر نیز در این عرصه مشغول به فعالیت هستند که جامعه آماری بزرگی را شکل می دهند.

رئیس اتحادیه تولید کنندگان و بافندگان فرش دستباف ایران همچنین از نبود تشکلی مستقل برای رسیدگی به امور قالیبافان انتقاد کرده و می گوید: در حالی که حرفه قالیبافی برای این تعداد از مردم استان اشتغال زایی کرده لازم است یک تشکل مستقل برای حل مشکلات آن گام بردارد در حالی که در استان و حتی کشور چندین سازمان و اداره مختلف با این امر در ارتباط هستند که این خود سبب تشدید مشکلات می شود.

وی با بیان اینکه۳۰  درصد تولیدات فرش کشور مخصوص این استان است، می گوید: البته صادرات این محصول به دیگر کشورها مشکلاتی دارد که از جمله آن ها می توانیم به نبود پرواز به دیگر کشورها اشاره کنیم که به همین دلیل تولید کنندگان ما مجبور به انتقال فرش به تهران و صادرات از این شهر هستند.

با وجود مشکلات فراوان شاغلان این حوزه، نوید خوبی که در روزهای گذشته برای فرش تبریز داده شد، سفر رییس منطقه ای آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع دستی به تبریز و خبر وی از ثبت جهانی تبریز به عنوان شهر خلاق و انتخاب آن به عنوان پایتخت جهانی فرش بود.

وی که به گفته مسئولان حوزه صنایع دستی استان علاقه بالایی به هنر فرش استان دارد، در همان ابتدای سفر خود از آغاز بررسی های کارشناسی در راستای ثبت جهانی تبریز به عنوان شهر خلاق فرش خبر داده و از ارزش و اعتبار هنر تبریزی در سراسر جهان سخن می گوید.

وجود سبک خاص در بافت و طرح و رنگ فرش های تبریز دلیل کاندیداتوری تبریز

غدا حجاوی در سفر خود به تبریز و در دیدار با مسئولان میراث فرهنگی و بازدید از کارگاه های فرش این شهر گفت: هر سال چند شهر در دنیا به عنوان پایتخت یک محصول از صنایع دستی انتخاب می شوند و شهر تبریز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای نامزدی به عنوان پایتخت جهانی فرش پیشنهاد شده است که با انتخاب تبریز به عنوان شهر جهانی فرش در اقصی نقاط دنیا این محصول را هر چه بیشتر خواهند شناخت.

وی دلیل کاندیداتوری  تبریز را به عنوان پایتخت جهانی فرش ، وجود سبک خاص در بافت و طرح و رنگ فرش های تبریز دانست و یاد آور شد: این نوع فرش  باید در سطح جهانی معرفی شود و همه باید در حفظ و اشاعه این هنر کم نظیر فعالیت کنند.

فرش تبریز با وجود ظرافت و ویژگی های خاصی که در دل خود نهان داشته است، جای خود را در میان تمامی هنردوستان جهان یافته و شاید تنها محصول کشور است که به عنوان سفیر فرهنگی ایران به خانه های بیشتر جهانیان راه یافته است.

به نظر می رسد با ثبت جهانی تبریز به عنوان شهر خلاق فرش، محبوبیت این فرش اصیل در بین جهانیان بیش از پیش شود البته این امر تنها در سایه حل مشکلات قالیبان میسر خواهد شد زیرا تا زمانی که فعالان این حوزه از جهت حل نیازهای مالی و آینده شغلی خود اطمینان حاصل نکنند به طور قطع نمی توانند با خیال آسوده همچون گذشته گره بر تاد و پود فرش تبریز بزنند.

........................................

خبرنگار: فائزه زنجانی / مهر