(  حضرت امام جعفر صادق - علیه السّلام - روایت شده است كه: « هر كه ظلم كند، و هر كه یاری ظالم كند، و هر كه راضی به ظلم او باشد، هر سه ظالمند و در ظلم شریك‏اند».)

ظـلم و ستم یكی از شنیع ترین گناهان است بلكه با كمی دقت و تحلیل عقلی ، باید گفت : زشتی و شناعت گناهان دیگر هم به مقدار ظلمی است كه در آنهاست ؛ ظلم پدیده ی زشت و ناپسندی است كه هیچ طبع سلیمی آن را نمی پذیرد ، چون بر خـلاف فطـرت آدمی است و لذا كودك خردسالی كه هنوز خوب و بد را تشخیص نمی دهد ، از ظـلم متنفر است و نسبت به آن عكس العمل نشان می دهد و از كسی كه به او ظلم روا داشته باشد ، تنفر دارد ، ظـلم بر اساس معنای كه اهل لغت برای آن ارایه داده اند ، دامنه وسیعی دارد ، گفته اند : ظلم ، قرار دادن چیزی در غیر جـای خـودش است . یا در تعریفی دیگر : اصل ظلم ، جور و از حد عقلی گذشتن است . ظلم در مقابل عدل است ؛ پـس هر چیزی كه طبع انسان آن را غیر طبیعی احساس كند و مطابق طبع سلیم صحیح انسانی نباشد ، در واقع در محل اصلی قرار نگرفته و ظلم است ...
    ظـلم در لغت ، قرار دادن هر چیز در غیر جای حقیقی خودش می باشد و مترادف با كلمه ستم در فارسی است و از جهت شخص مرتكب ، كم و زیاد می شود ...
    معنای اصطـلاحی ظلم در منابع اسلامی : به معنای : 1 ـ گناه كردن ، 2 ـ شرك به خدای متعال ، 3 ـ ستم به دیگری اعم از نزدیكان و غیر نزدیكان است ، مثلا همسر خانواده اگر بداخلاق باشد و یا خانواده را در مسیر صحیح زندگی راهنمای نكند ، آن هم ظلم است ؛ ستم به دیگری نه اینكه او را مورد ضرب و شتم قرار دهد یا به مال دیگری با عناوین مختلف تعدی كند ، بلكه ظلم به غیر خود به معنای عامی است كه شامل هر نوع برخورد نامناسب می شود ..

    ظـالم لنفسه : بعضی از افراد به نفس خود ستم می كنند ، زیرا خداوند مهربان انسان را برای كمال و سعادتمند شدن و از لذات بهشت استفاده كردن ، آفریده و راه رسیدن به آن را هم قوانین حكیمانه اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله قرار داده ، با این حال گروهی از حدود الهی تجاوز می نمایند و از راه راست منحرف نموده ، بدین ترتیب بر نفس ‍ خـویش ستم می كنند و ظـالم شمرده می شوند . مثل فرزندی سه ساله كه فقط در فكر بازی كردن است ، پدر و مادر مهربان او را از بعضی بازی ها مانع می شوند ، چرا ? چون خطرناك هستند ، اما آن فرزند فكر می كند كه پـدر و مادرش ‍ نمی خـواهند او بازی كند و لذت ببرد و احیانا مخفیانه می رود سراغ آن بازی خـطـرناك و دچار خطر آن بازی می شود و به خودش صدمه می زند و مدتی باید تحت مداوا قرار بگیرد تا سلامتیش را دوباره بدست آورد ، گناهان هم در صورت توبه نكردن چنین حالتی دارند و فرد مسلمان گناهكار هم چه بسا حتی در صورت توبه ، گرفتار عواقب گناهش در مدت كوتاه زودگذری شود ..

    توضیح : ظلمی و گناهی كه بخشیده می شود ، چگونگی آن یا به توبه كردن و اگر توبه نكرد ، دچار مشكلات می شود و به نحوی مجازات گناهش را می بیند ، در دنیا یا در حین جـان دادن یا در عالم برزخ و در قبر ، مثل داستان صحابی پیغمبر اعظم صلی الله علیه و آله كه بعد از تشییع جنازه آن حضرت با پای برهنه و بعد از دفن سعد رحمه الله ، مادر سعد گفت : با توجـه به نحوه تشییع جنازه آن حضرت برای فرزندش ، خوشا به حالت كه در بهشت و در ناز و نعمت هستی ، كه وقتی آن حرف مادر به گوش آن حضرت رسید ، فرمود : چنین نیست ، بلكه سعد دچار فشار قبر سختی شد و علت آن هم بخاطر بداخلاقی در منزل بوده است ..
    اما شرك به خـدای متعال كه بخشیده نمی شود در صورتی كه بدون توبه باشد و شرك معنای عامی دارد كه شامل ریاكاری عمدی و شهرت طـلبی عمدی و هم شامل افراد مشرك می شود ..
    اما حق الناس در امور مالی باید بدهكار ، بدهی را به طلبكار بپردازد یا طلبكار با نیت خـیرخـواهانه و بدون منت گذاری ببخشد ، والا در روز قیامت طلبكار حق دارد كه در محكمه عدل الهی ، درخـواست طـلبش را بكند ، و اگر طـلبكار وفات كرده است به ورثه اش بپردازد ، اما در غیر امور مالی ، با معذرت خواهی و جبران آن ، مظلوم را راضی كند و اگر وفات كرده ، برای او طلب رحمت و دعاگو او باشد و از ظلمی كه كرده ، استغفار كند ..
    علامه طباطبای اعلی الله مقامه : باید دانست كه خدای تعالی در حسابگری سریع است ، و كیفر ظلم و تعدی را قبل از آخرت در همین دنیا می دهد ، و این ظلم ها و تجاوزها و دام اندازیها و بی خـبر كشتن حیوانات بی زبان همانطور كه بسیار به چشم خود دیده ایم جز سوء عاقبت و نكبت ثمره ای ندارد .

    » انگیزه ظلم و نبودن آن در خداوند متعال :
    ظـلم كه عبارت است از بكار بستن چیزی در غیر موردش و به عبارت دیگر تباه ساختن حقی ، پـیوسته برای یكی ازدو منظور انجام می گیرد : یا برای احتیاجی است كه ظالم به وجـهی از وجـوه داشته و با ظـلم آن احتیاج را رفع می كند ، مثلا نفعی كه یا خودش و یا دوستش به آن محتاج است به دست می آورد و یا بدان وسیله ضرری از خودش و یا از كسی كه دوستش می دارد دفع می كند .و یا به خاطر شقاوت و قساوت قلبی است كه دارد ، و از رنج مظلوم و مصیبت او متاثر نمی شود . و خدای سبحان از این هر دو صفت زشت منزه است نه احتیاج به ظـلم دارد چون غنی بالذات است ، و نه شقاوت و قساوت دارد چون دارای رحمت مطلقی است كه همه موجودات هر كدام به مقدار قابلیت و لیاقت خود از رحمت او متنعمند ، پس او به احدی ظـلم نمی كند ، این است آن معنایی كه جمله : و ربك الغنی ذو الرحمة بر آن دلالت می كند ..

» مصادیق ظلم و ظالم از دیدگاه قرآن و روایات :
    تجاوز از حدود و احكام خدا ، ظلم است ..

    كفر و ایمان نیاوردن به خدا ، ظلم است ..

    دروغ بستن به خدا ، ظلم است ..

    حكم نكردن طبق دین خدا ، ظلم است ..

    پرستش غیر خدا ، ظلم است ..

    دوستی با كفار ، ظلم است ..

    انكار آیات و نشانه های خدا ، ظلم است ..

    توبه نكردن از گناهان ، ظلم است ..

    تبعیت از غیر حق ، بعد از روشن شدن حق ، ظلم است ..

    خواندن غیر خدا ، (به عنوان خدا) ظلم است ..

    تاخیر انداختن توانا ، در ادای بدهی خود ، ظلم است ..

    ندادن مهریه زن و لو مقداری از آن ، ظلم است :

    تغییر دادن كلام حق به غیر حق ، ظلم است ..

» مجازاتهای ظالمین :
    رستگار نمی شوند . خداوند درچهار آیه قرآن می فرماید كه ظالمین هرگز خوشبخت نمی شوند ..

    در ده آیه ، قرآن فرموده است كه خدا ظالمین را هدایت نمی كند ، اما چند نمونه از آن :

    هدایت شدن به مسیر درست زندگی یعنی قرار گرفتن در مسیر خوشبختی ، آنقدر به یاری خـدا نیازمند است كه خـدا بر ما واجب فرموده كه روزی ده مرتبه در نمازهای واجب ، با خواندن اِهْدِنا الصِّراطَ المُسْتَقیمِ ، آن را از خدا بخواهیم . در حالیكه یكی از نتایج ظلم ، هدایت نشدن به راه درست زندگی است ، . یعنی ظالم هرگز خوشبخت و سعادتمند نمی شود ..
    امامت و رهبری الهی به ظالمین نمی رسد ..

    ظـالم كیست ؟ منظور از ظلم در جمله (لا ینال عهدی الظالمین) تنها ستم به دیگران كردن نیست ، بلكه ظـلم در برابر عدل در اینجا به معنی وسیع كلمه به كار رفته و نقطه مقابل عدالت به معنی گذاردن هر چیز به جای خویش است . بنا بر این ظلم آن است كه شخص یا كار یا چیزی را در موقعیتی كه شایسته آن نیست قرار دهند . از آنجا كه مقام امامت و رهبری ظاهری و باطنی خلق ، مقام فوق العاده پر مسئولیت و با عظمتی است ، یك لحظه گناه و نافرمانی و سوء پیشینه سبب می گردد كه لیاقت این مقام سلب گردد ..
    خدا ظالمین را دوست ندارد ..

    جایگاهشان در آتش جهنم و معذب به عذاب دردناكند ..

    ملعونند و از رحمت خدا دورند ..

    از جهنم ، نجات پیدا نمی كنند ..

    معذرت ظالمین روز قیامت سودی بر ایشان ندارد :

    تا ابد در آتش جهنم معذبند ..

    عذاب اصلی ظالمین ، درقیامت است :

» تكذیب آیات الهی ، ظلم به خویش :

» فرمایشات معصومین علیه السلام درمورد ظلم :
    ظلم ، خراب كننده دلها.

    از قابلیت هدایت ، و نور گرفتن از حق ، می اندازد ..
    ظلم ، بزرگترین گناه ..

    مجازات ظلم ، سریعترین مجازاتهاست ..

    مجازات ظالم ، نابود شدن اعمال خوب ..

    مجازات ظلم ظالم ، لطمه به خودش یا مالش یا فرزندش.

    ظلم ، باعث پشیمانی است ..

    ظلم ، درقیامت ، تاریكی است ..

    ظلم ، جرمی فراموش نشدنی ..

    ظلم ، گناهی است كه نقمت و بدبختی نازل می كند ..

    شدت غضب خدا به خاطر ظلم بر مظلومی كه یاری غیر از خدا ندارد ..

    مؤمن ، حتی در مقابل برخورد جاهلانه دیگران ، صبر می كند و ظلم نمی كند ..

    اگر ظلم كردید جبران كنید ..

    راه حل مظلوم بی پناه ، در خواست از خدا.

    » لزوم رعایت حق وعدالت در شهادت :
    در سوره مائده فرموده : كُونُوا قَوّامینَ لِلّهِ شُهَد اءَ بِالْقِسْط مؤمنین را از ظلم در شهادت به انگیزه سابقه دشمنی شاهد نسبت به مشهود علیه نهی كند ، لذا شهادت را مقید به قسط كرد و فرمود : باید كه شهادت شما به قسط و به حق باشد و در شهادت دادن عداوت و غرضهای شخصی را دخالت ندهید ..

» نسل ظالمین قطع و منقرض می شوند :

    معنایش این است كه هلاكت و نابودی همه ایل و تبارشان را فرا گرفت ، و از آنان عین و اثری را باقی نگذاشت یا از آنان احدی نجات نیافت . اینكه فرمود دابِرُ الْقَوْم و نفرمود دابِرُهُم یعنی به جـای ضمیر ، از اسم استفاده كرد ، برای این بود كه دلالت كند بر اینكه (ظـلمشان) سبب شد كه خـدای تعالی محكوم به هلاك شان كند ، و نسل شان را براندازد علاوه بر این ، راه را هم برای جمله وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ هموار می سازد ، زیرا با در نظـر گرفتن این معنا كه آیه مشتمل است بر توصیف كفار به ظلم و بر ستایش خدا به ربوبیت به خوبی فهمیده می شود كه در جـمیع بلاهائی كه بر سر كفار آمده ، تا جـائی كه مستاصل و منقرض شان ساخته تقصیر با خودشان بوده ، چون مردمی ستمگر بوده اند ، و هیچ ملامتی بر خدای تعالی نیست ، بلكه او سزاوار مدح و ثنا است زیرا در باره آنان جز به مقتضای حكمت بالغه اش رفتار نكرده و در راهی كه منتهی به هلاكت شان شد جز به سوی چیزی كه خودشان اختیار كردند سوق شان نداده ..

    سرانجام ظالمین در دنیا هم هلاكت به عذاب خداست :

    شان نزول : برای این آیات شان نزولی نقل كرده اند كه فشرده اش چنین است : در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم دو نفر دوست در میان مشركان به نام عقبه و ابی بودند هر زمان عقبه از سفر می آمد غذائی ترتیب می داد و اشراف قومش را دعوت می كرد و در عین حال دوست می داشت به محضر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم برسد هر چند اسلام را نپذیرفته بود ..

    روزی از سفر آمد و طـبق معمول ترتیب غذا داد و دوستان را دعوت كرد ، در ضمن از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم نیز دعوت نمود .هنگامی كه سفره را گستردند وغذاحاضرشد پـیامبرصلی الله علیه و آله و سلّم فرمود : من از غذای تو نمی خورم تا شهادت به وحدانیت خدا و رسالت من دهی ، عقبه شهادتین بر زبان جاری كرد . این خبر به گوش دوستش ابی رسید ، گفت ای عقبه از آئینت منحرف شدی ؟ او گفت نه به خدا سوگند من منحرف نشدم ، و لكن مردی بر من وارد شد كه حاضر نبود از غذایم بخورد جز اینكه شهادتین بگویم ، من از این شرم داشتم كه او از سر سفره من برخیزد بی آنكه غذا خـورده باشد لذا شهادت دادم ! ابی گفت من هرگز از تو راضی نمی شوم مگر اینكه در برابر او بایستی و سخت توهین كنی ! ، عقبه این كار را كرد و مرتد شد ، و سرانجام در جـنگ بدر در صف كفار به قتل رسید و رفیقش ابی نیز در روز جنگ احد كشته شد . آیات فوق نازل گردید و سرنوشت مردی را كه در این جهان گرفتار دوست گمراهش می شود و او را به گمراهی می كشاند شرح داد . بارها گفته ایم كه شان نزولها گرچه خاص است ولی هرگز مفهوم آیات را محدود نمی كند بلكه كلیت آن شامل تمام افراد مشابه می گردد ..
    تفسیر : دوست بد مرا گمراه كرد ! روز قیامت صحنه های عجیبی دارد كه بخشی از آن در آیات گذشته آمد و در آیات مورد بحث بخش دیگری خاطر نشان شده ، و آن مساله حسرت فوق العاده ظـالمان از گذشته خویش است نخست می فرماید : بخاطر آور روزی را كه ظـالم دست خـویش را از شدت حسرت به دندان می گزد ، می گوید : ای كاش با رسولخـداصلی الله علیه وآله وسلّم راهی برگزیده بودم : وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً 27 فرقان یعض از ماده عض (بر وزن سد) به معنی گاز گرفتن با دندان است و معمولا این تعبیر در مورد كسانی كه از شدت حسرت و تاسف ناراحتند به كار می رود ، چنانكه در فارسی نیز ضرب المثل است كه فلانكس انگشت حسرت به دندان می گزید ولی در عربی به جای انگشت ، دست گفته می شود و شاید رساتر باشد چون همیشه انسان در چنین حالاتی انگشت نمی گزد بلكه گاه پـشت دست را می گزد ، مخصوصا در عربی بسیار می شود كه همچون آیه مورد بحث یدیه یعنی هر دو دست ، گفته می شود كه شدت تاسف و حسرت را به طرز گویاتری بیان می كند ..
    این كار شاید به خاطر این باشد كه این گونه اشخاص هنگامی كه گذشته خویش را می نگرند خـود را مقصر می دانند و تصمیم بر انتقام از خویشتن می گیرند و این نوعی انتقام است تا بتوانند در سایه آن كمی آرامش یابند . و براستی آن روز را باید یوم الحسرة گفت ، چنانكه در قرآن از روز قیامت نیز به همین عنوان یاد شده است (سوره مریم آیه 39) چرا كه افراد خـطـاكار خـود را در برابر یك زندگی جاویدان در بدترین شرائط می بینند ، در حالی كه می توانستند با چند روز صبر و شكیبائی و مبارزه با نفس و جـهاد و ایثار ، آن را به یك زندگی پـر افتخـار و سعادتبخـش مبدل سازند .حتی برای نیكوكاران هم روز تاسف است ، تاسف از اینكه چرا بیشتر از این نیكی نكردند ؟! سپس اضافه می كند كه این ظالم بیدادگر كه در دنیائی از تاسف فرو رفته می گوید : ای وای بر من كاش فلان شخص گمراه را دوست خود انتخاب نكرده بودم : یا وَیْلَتی لَیْتَنی لَمْ أَتَّخِذْ فُلا ناً خَلی لاً فرقان 28 روشن است كه منظور از فلان همان شخصی است كه او را به گمراهی كشانده : شیطان یا دوست بد یا خویشاوند گمراه ، و فردی همچون ابی برای عقبه كه در شان نزول آمده بود . در واقع این آیه و آیه قبل دو حالت نفی و اثبات را در مقابل هم قرار می دهد در یكجا می گوید : ای كاش راهی به پیامبرصلی الله علیه وآله وسلّم پـیدا كرده بودم و در اینجا می گوید : ای كاش فلان شخص را دوست خود انتخاب نكرده بودم كه تمام بدبختی درترك رابطه با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم و قبول رابطه با این دوست گمراه بود . باز ادامه می دهد و می گوید : بیداری و آگاهی به سراغ من آمده بود و سعادت در خانه مرا كوبید ولی این دوست بی ایمان مرا گمراه ساخـت : لَقَدْ أَضَلَّنی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ ج اءَنی ، اگر از ایمان و سعادت جاویدان ، فاصله زیادی می داشتم ، این اندازه جای تاسف نبود ، ولی تا نزدیك مرز پیش رفتم ، یك گام بیشتر نمانده بود كه برای همیشه خـوشبخـت شوم ، اما این كور دل متعصب لجوج مرا از لب چشمه آب حیات تشنه بازگرداند و در گرداب بدبختی فرو برد . ذكر در جـمله بالا معنی وسیعی دارد و تمام آیات الهی را كه در كتب آسمانی نازل شده شامل می شود ، بلكه هر چیز كه موجب بیداری و آگاهی انسان باشد در آن جمع است . و در پـایان آیه می گوید : شیطـان همیشه مخـذول كننده انسان بوده است : وَكانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً فرقان 29 چرا كه انسان را به بیراهه ها و مناطق خطر می كشاند و بعد او را سرگردان رها كرده و به دنبال كار خـود می رود . باید توجـه داشت كه خـذول صیغه مبالغه است و به معنی بسیار مخذول كننده . حقیقت خذلان این است كه كسی دل به یاری دیگری ببندد ولی او درست در لحظات حساس دست از كمك و یاریش بردارد . در اینكه جمله اخیر وَكانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولا ، گفتار خداوند است به عنوان هشدار برای همه ظالمان و گمراهان و یا دنباله گفتار این افراد حسرت زده در قیامت است ، مفسران دو تفسیر ذكر كرده اند ، و هر دو با معنی آیه متناسب است ولی گفتار خدا بودن تناسب بیشتری دارد ..
    نكته : نقش دوست در سرنوشت انسان.
    بدون شك عامل سازنده شخصیت انسان - بعد از اراده و خواست و تصمیم او ـ امور مختلفی است كه از اهم آنها همنشین و دوست و معاشر است ، چرا كه انسان خواه و ناخواه تاثیر پذیر است ، و بخـش مهمی از افكار و صفات اخلاقی خود را از طریق دوستانش می گیرد ، این حقیقت هم از نظر علمی و هم از طریق تجربه و مشاهدات حسی به ثبوت رسیده است . این تاثیرپـذیری از نظـر منطق اسلام تا آن حد است كه در روایات اسلامی از پیامبر خدا حضرت سلیمان علیه السلام چنین نقل شده : لَا تَحْكُمُوا عَلَی رَجُلٍ بِشَیْءٍ حَتَّی تَنْظُرُوا إِلَی مَنْ یُصَاحِبُ فَإِنَّمَا یُعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْكَالِهِ وَأَقْرَانِهِ وَیُنْسَبُ إِلَی أَصْحَابِهِ وَأَخْدَانِهِ.
    درباره كسی قضاوت نكنید تا به دوستانش نظر بیفكنید چرا كه انسان بوسیله دوستان و یاران و رفقایش شناخته می شود ..
    امام امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام در گفتار گویای خود می فرماید :

    و براستی گاه نقش دوست در خوشبختی و بدبختی یك انسان از هر عاملی مهمتر است ، گاه او را تا سر حد فنا و نیستی پیش می برد و گاه او را به اوج افتخار می رساند . آیات مورد بحث و شان نزول آن به خـوبی نشان می دهد كه انسان چگونه ممكن است تا مرز سعادت پـیش برود ، اما یك وسوسه شیطـانی از ناحیه یك دوست بد او را به قهقرا بازگرداند و سرنوشتی مرگبار برای او فراهم سازد كه از حسرت آن روز قیامت هر دو دست را به دندان بگزد ، و فریاد یا ویلتی از او بلند شود . در كتاب العشرة (آداب معاشرت) روایات بسیاری در همین زمینه وارد شده كه نشان می دهد تا چه اندازه اسلام در مساله انتخـاب دوست سخـتگیر و دقیق و موشكاف است . این بحث كوتاه را با نقل دو حدیث در این زمینه پـایان می دهیم ، و آنها كه اطلاعات بیشتری در این زمینه می خـواهند به كتاب العشرة بحار الانوار جلد 74 مراجعه كنند . در حدیثی از نهمین پیشوای بزرگ اسلام امام محمد تقی الجواد علیه السلام می خوانیم : إِیَّاكَ وَمُصَاحَبَةَ الشَّرِیرِ فَإِنَّهُ كَالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ یَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَیَقْبُحُ أَثَرُهُ : از همنشینی بدان بپرهیز كه همچون شمشیر برهنه اند ، ظاهرش زیبا و اثرش بسیار زشت است ! پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلّم فرمود :

    در تفسیر برهان از امام كاظـم علیه السلام از علی علیه السلام نقل شده كه می فرماید از پـیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم شنیدم : شَفَاعَتِی لِأَهْلِ الْكَبَائِرِ مِنْ أُمَّتِی ... شفاعت من برای مرتكبین گناهان كبیره است راوی حدیث كه ابن ابی عمیر است می گوید : از امام كاظم علیه السلام پرسیدم چگونه برای مرتكبان گناهان كبیره شفاعت ممكن است در حالی كه خداوند می فرماید : وَلا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی ، مسلم است كسی كه مرتكب كبائر شود مورد ارتضاء و خشنودی خدا نیست . امام علیه السلام در پـاسخ فرمود هر فرد با ایمانی كه مرتكب گناهی می شود طبعا پشیمان خواهد شد و پـیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم فرموده پشیمانی از گناه ، توبه است ... و كسی كه پـشیمان نگردد مؤمن واقعی نیست ، و شفاعت برای او نخـواهد بود و عمل او ظلم است ، و خداوند می فرماید ظالمان دوست و شفاعت كننده ای ندارند . مضمون صدر حدیث این است كه شفاعت شامل مرتكبان كبائر می شود . ولی ذیل حدیث روشن می كند كه شرط اصلی پذیرش شفاعت واجد بودن ایمانی است كه مجرم را به مرحله ندامت و خود سازی و جبران برساند ، و از ظلم و طغیان و قانون شكنی برهاند ..

» ظالمین ، شفیع ندارند :

    این آیه شریفه ، صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان سلب می كند و به این ترتیب داشتن عهد و پیمان الهی یعنی ایمان ، و رسیدن به مقام خشنودی پروردگار و پرهیز از گناهانی چون ظلم و ستم ، جزء شرائط حتمی شفاعت است . آیات شفاعت بخوبی نشان می دهد كه مساله شفاعت از نظر منطق اسلام یك موضوع بی قید و شرط نیست بلكه قیود و شرایطی از نظر جرمی كه در باره آن شفاعت می شود از یك سو ، شخص ‍ شفاعت شونده از سوی دیگر ، و شخص شفاعت كننده از سوی سوم دارد كه چهره اصلی شفاعت و فلسفه آن را روشن می سازد . مثلا گناهانی همانند ظلم و ستم بطـور كلی از دایره شفاعت بیرون شمرده شده و قرآن می گوید : ظالمان شفیع مطاعی ندارند ! و اگر ظلم را به معنی وسیع كلمه آنچنان كه در بعضی از احادیث آمده - تفسیر كنیم شفاعت منحصر به مجرمانی خواهد بود كه از كار خود پشیمان ، و در مسیر جبران و اصلاحند ، و در این صورت شفاعت پشتوانه ای خواهد بود برای توبه و ندامت از گناه .از طـرف دیگر طـبق آیه 28 سوره انبیاء تنها كسانی مشمول بخشودگی از طریق شفاعت می شوند كه به مقام ارتضاء رسیده اند و طبق آیه 87 سوره مریم دارای عهد الهی هستند . این دو عنوان ، همان گونه كه از مفهوم لغوی آنها و از روایاتی كه در تفسیر این آیات وارد شده ، استفاده می شود به معنی ایمان به خدا و حساب و میزان و پـاداش و كیفر و اعتراف به حسنات و سیئات نیكی اعمال نیك و بدی اعمال بد و گواهی به درستی تمام مقرراتی است كه از سوی خدا نازل شده ، ایمانی كه در فكر و سپس در زندگی آدمی انعكاس ‍ یابد ، و نشانه اش این است كه انسان ، خـود را از صفت ظـالمان طـغیانگر كه هیچ اصل مقدسی را به رسمیت نمی شناسند بیرون آورد و به تجدید نظر در برنامه های خـود وادارد . در آیه 64 سوره نساء در مورد آمرزش گناهان در سایه شفاعت می خوانیم :

» شرائط سازنده شفاعت

    با توجـه به اینكه شفاعت به معنی صحیح قیود و شرائط فراوانی در چند جهت دارد ، كسانی كه معتقد به این اصلند برای اینكه مشمول آن شوند ناگزیرند شرائط آن را فراهم سازند ، و از گناهانی همانند ظلم كه امید شفاعت را به صفر می رساند بپرهیزند ، برنامه خود را از یك دگرگونی عمیق و همه جانبه در وضع خویش شروع كنند ، و برای رسیدن به مقام ارتضاء و بر قرار ساختن عهد الهی و ازگناه توبه كنند ، و یا حداقل در آستانه توبه قرار گیرند . خلافكاری و شكستن سد قوانین الهی را متوقف سازند و یا لااقل تقلیل دهند و ایمان به خدا و دادگاه بزرگ رستاخیز را در خود زنده نگاهدارند و قوانین و مقررات او را محترم بشمرند ..

» ادامه ظلم ، سبب ایجاد پرده ای بر حس تشخیص انسان :
    اصرار و لجـاجـت آنها در برابر حق و ادامه به ظلم و بیدادگری و كفر سبب می شود كه پرده ای بر حس تشخیص آنها بیفتد ، در سوره نساء آیه 155 می خوانیم :

    و در سوره جـاثیه آیه 23 چنین آمده است :

    ملاحظـه می كنید كه سلب حس تشخیص و از كار افتادن ابزار شناخت در آدمی در این آیات معلول عللی شمرده شده است ، كفر ، تكبر ، ستم ، پیروی هوسهای سركش (نامشروع) ، لجـاجـت و سرسخـتی در برابر حق ، در واقع این حالت عكس العمل و بازتاب اعمال خود انسان است نه چیز دیگر ..

» هفت درب جهنم برای ظالمین امتها :
    روایت شده كه چون آیه لَها سَبْعَةُ أَبْواب برای دوزخ هفت باب است حجـر 44 نازل شد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله از جبرئیل پرسید آیا این درب ها همچون درب های ما است ، جبرئیل گفت نه ، و لكن تمام این درب ها گشوده است ، بعضی پائین تر از بعضی دیگر است و از هر بابی تا باب دیگر هفتاد سال راه است و هر یك از این ها هفتاد برابر آن باب قبلی است ، دشمنان خدا باین ابواب رانده می شوند . چون درب ها بپـایان برسد شعله های آتش با غل و زنجـیر به استقبال آنها می آید پـس یكی را می بینی كه زنجیر از دهانش داخـل شده و از شكمش خـارج گشته و دست چپش را بگردنش بسته اند و دست راستش را داخـل در قلب او نموده و از پشت سر خارج نموده و با زنجیر بسته اند ، و هر كسی را با شیطـانی در یك زنجیر بسته و بر روی میكشند و ملائكه با پتك هائی از آهن بر سر او كوبند و هر گاه اراده كند كه از آنجا خارج شود او را باز گردانند رسولخدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود بمن خبر بده از مكان این ابواب ..
    جـبرئیل گفت اما باب اول ، جایگاه منافقین و كسانی از اصحاب مائده كه كافر شدند و آل فرعون و اسم آن هاویة است . باب دوم جایگاه مشركین است و اسم آن حجیم است و باب سوم جایگاه ستاره پرستان است و اسم آن سقر است ، باب چهارم جایگاه ابلیس و پیروان او و مجوسیان است و اسم آن لظی است ، و باب پنجم جایگاه یهود است و اسم آن حطمة است . باب ششم جـایگاه نصاری است واسم آن سقر است سپـس جـبرئیل ساكت شد ، رسولخدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود آیا از مكان باب هفتم مرا خبر نمیدهی جـبرئیل گفت ای محمد از آن از من سؤال منما . رسولخدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود : مرا از باب هفتم خـبر ده ، جـبرئیل گفت باب هفتم جـایگاه اهل كبائر از امت تو است آنانكه بدون توبه از دنیا رفته اند پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بیهوش بر زمین افتاد جبرئیل سر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله را بدامن گرفت پـیامبر صلّی اللّه علیه و آله بهوش آمد آنگاه فرمود ای جـبرئیل مصیبت من بزرگ و اندوهم بسیار گشت آیا از امت من هم كسی داخـل آتش میشود ؟ جـبرئیل گفت بلی اهل كبائر از امت تو داخـل آتش میشوند باز رسولخـدا صلّی اللّه علیه و آله گریست و جـبرئیل هم گریست ، سپـس پـیامبر صلّی اللّه علیه و آله بمنزل خود رفت و در را بروی خود بست و جز برای نماز خارج نمی شد و نماز را هم كه بجـای می آورد بدون اینكه با كسی سخـنی بگوید بمنزل باز می گشت و در نماز بسیار گریه و زاری مینمود چون روز سوم شد أ بو بكر به در خـانه آن حضرت رفت و گفت السّلام علیكم یا اهل بیت الرحمة ، آیا اجازه دیدار رسول.
    خـدا صلّی اللّه علیه و آله هست ، كسی جواب نداد و او گریان بازگشت ، دیگری رفت و همین كار را كرد بدون جـواب گریان بازگشت سلمان آمد او را هم كسی جواب نگفت او گریه كنان به در خـانه فاطمه زهرا علیها السّلام آمد و بر در ایستاد و گفت السّلام علیكم یا اهل بیت المصطفی ، و علی علیه السّلام در آن زمان در خانه نبود ، پس از سلام گفت ای دخـتر رسول خدا پیامبر صلّی اللّه علیه و آله از مردم كناره گرفته و جز برای نماز از خـانه خـارج نمیشود و با احدی سخن نمی گوید و كسی را اجازه اینكه خدمتش برسد نمی دهد فاطمه علیها السّلام عبا بر سر افكند و رو بخانه پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نهاد تا اینكه به در خـانه رسید سلام كرد و گفت ای رسول خـدا من فاطمه هستم پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در سجده بود و می گریست پس سر را بلند نمود و فرمود چه شده است كه فاطمه نور چشم مرا پشت در نگه - داشته اید درب را باز كنید ، چون چشم فاطمه بر رسول خدا افتاد و رنگ زرد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را مشاهده كرد كه از شدت گریه و حزن آنقدر نحیف و لاغر شده است شروع بگریه نمود و خطاب به پدر گفت : ای رسول خدا چه میشود شما را پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود جبرئیل نزد من آمد و ابواب جهنم را برای من وصف نمود و بمن خبر داد كه باب بالای آن از آن اهل كبائر امت من است این بود كه مرا غمگین ساخت و گریان نمود فاطـمه علیها السّلام گفت ای رسولخـدا آیا از او سؤال فرمودی كه آنان چگونه داخـل جـهنم می شوند ، فرمود ملائكه آنها را بسوی آتش ‍ میرانند درحالیكه نه چهره های آنها سیاه گشته و نه دیدگانشان كبود شده و نه بر دهانهای آنها مهر زده شده و نه با شیطـانی قرین گشته و نه غل و زنجـیری بر آنها نهاده شده است فاطمه علیها السّلام گفت ملائكه چگونه آنها را بسوی آتش میكشند فرمود مردان را با ریش های آنها وزن ها را با گیسوان و موی های جلو سر آنها ، چه بسیار سالخوردگانیكه بموی سپیدش گرفته شده و بسوی آتش كشیده می شود در حالیكه فریاد میزند وا شیبتاه وا ضعفاه ، و چه بسیار جوانانی از امت من كه موی صورتش گرفته شده و بسوی آتش برده می شود و او فریاد میزند وا شباباه ، وا حسن صورتاه ، و چه بسیار از زنان امت من كه موی جلو سر آنها گرفته شده و ب آتش كشیده میشوند و آنها فریاد میزنند وا فضیحتاه ، وا هتك ستراه ، تا آنها را بنزد مالك دوزخ میرسانند چون چشم مالك بر آنها می افتد بملائكه میگوید اینان چه كسانی هستند كه تا بحال در میان اشقیاء عجـیب تر از این ها ندیده ام نه چهره شان سیاه گشته و نه غل و زنجیری بر گردن آنها نهاده شده ملائكه میگویند بما چنین دستور داده شده او خطاب ب آنها میگوید : ای گروه اشقیا شما كیستید ، و در روایتی دیگر آمده است كه چون ملائكه آنها را با این كیفیت بطرف دوزخ بكشند فریاد میزنند وا محمداه چون مالك را ببینند از هیبت او نام محمد را فراموش كنند ، پس ب آنها میگوید شما كیستید میگویند ما از كسانی هستیم كه قرآن بر آنها نازل شد و ماه رمضان را روزه می داشتند ، مالك میگوید قرآن جز بر محمد نازل نشده است چون اسم محمد را می شنوند فریاد میزنند كه ما از امت محمد هستیم مالك میگوید آیا در قرآن آنچه شما را از معصیت خدا باز بدارد نبود ، چون آنها را بر لبه جهنم آورند و چشمشان بر آتش افتد میگویند ای مالك آیا اجازه می دهی كه ما بر خویشتن بگرییم پس آن قدر میگریند كه خون از دیدگانشان جاری می شود ، مالك میگوید چه نیكو بود این گریه ها اگر در دنیا و از ترس خدا می بود ، و اگر چنین بود امروز طعمه آتش نمی شدید پـس خـطـاب به نگهبانان دوزخ میگوید آنها را در آتش افكنید همگی فریاد میزنند لا اله الا اللّه آتش از آنها باز میگردد مالك ب آتش میگوید آنها را فرا گیر ، میگوید چگونه ممكن است در حالیكه آنها این كلمه طیبه را بر زبان میرانند مالك میگوید ولی پروردگار تو چنین امر نموده است پس آتش آنها را فرا گیرد بعضی را آتش تا مچ پـا فرا گیرد و بعضی را تا زانو و بعضی را تا سینه و بعضی را تا حلق و هر گاه كه آتش بچهره های آنها میزند مالك میگوید صورت های آنها حال از او زیباتر در دنیا ندیده ایم كیست ؟ مالك میگوید این جبرئیل است كه نزد خدا مقامی والا دارد آنكه وحی را برای محمد می آورد ..
    چون اسم محمد می شنوند جـملگی فریاد میزنند كه ای جـبرئیل سلام ما را بمحمد برسان و به او خبر ده كه گناهان ما بین ما و او جدائی افكند و از حالت بد ما او را آگاه ساز ، جبرئیل باز می گردد ذات اقدس حق از او می پرسد كه امت محمد را در چه حالی یافتی میگوید چه بد حالی كه داشتند و چه جایگاه تنگی كه برای آنها بود . می پـرسد آیا از تو چیزی هم خـواستند ؟ جـبرئیل میگوید بلی ازمن خـواستند كه سلامشان را به پـیامبرشان برسانم و از حال بد آنها او را آگاه سازم ، می فرماید برو و او را با خـبرساز پـس جبرئیل خدمت پیامبر میرسد در حالیكه آن حضرت در خیمه ای از در سفید كه چهار هزار باب دارد و هر باب دو لنگه درب از طلا دارد بسر میبرد ، و به آن حضرت می فرماید : ای محمد من از نزد گروهی ازگناهكاران امت تو می آیم كه درآتش معذبند آنها خدمت تو سلام رساندند و از حال خویش و جایگاه تنگ خود شكایت داشتند پیامبر نزد عرش خدا می آید و به سجـده می افتد و ثناء او میگوید : ثنائی كه احدی مثل آن نگفته باشد خـطـاب میرسد سرت را بلند نما و هر چه می خـواهی سؤال نما كه داده می شوی و شفاعت نما كه شفاعتت پـذیرفته می شود ، رسول خدا میگوید اشقیاء امت من كه حكمت را در مورد آنان تنفیذ نمودی خطاب میرسد شفاعتت را درباره آنها پذیرفتم پس به دوزخ برو و هر كه را كه لا اله الا اللّه میگوید از آنجا خـارج نما پـیامبر می آید چون چشم مالك به پیامبر می افتد درهای دوزخ را میگشاید و سرپـوش بر میگیرد چون آنها چشمشان به رسول خدا می افتد فریاد می زنند كه آتش پـوست بدن ما را سوزانید و جگرهای ما را سوخت پس همگی را از آتش خارج میكند در حالی كه ذغال گشته اند و آتش چیزی از آنها بر جای نگذاشته است و به نهری كه بر در بهشت جـاری است و حیوان نام دارد میروند و در آن آب غسل میكنند پـس همگی جـوان و زیبا از آن خـارج می شوند و با چهره هائی چون ماه داخل در بهشت می شوند ..

    در بسیاری از موارد ، وقتی انسان ، ظـلم وحق كشی می كند ، دنبال كسب یك موفقیت یا رسیدن به یك چیزی است كه در آن وقت ، فكرش ، فقط رسیدن به آن چیز است ولی اگر بداند و بفهمد كه با این روش غلطی كه در پیش گرفته ، چه ضررهای جـبران ناپـذیری را بر خـوشبخـتی و سعادت خـود میزند ، ودر عین حال ، تجـربه نشان داده كه به هدفی هم كه دارد نمی رسد . فرعون ، به خاطر جلو گیری از تولد حضرت موسی علیه السلام ، چقدر اطـفال بی گناه را پـس از تولد كشت ، این همه قتل و ظلم ، سر انجام موسی علیه السلام ، نه تنها تولد یافت بلكه به خواست خدا در كنار خـود فرعون ، بزرگ شد و دیدیم كه عاقبت ، ظلم فرعون ، او و لشكریانش را در دریا غرق كرد . در زمان خودمان ، صدام بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در آغاز حكومت نو پـای جـمهوری اسلامی ، با تحریك استكبار جهانی و آمریكای جهانخوار ، به قصد سرنگون كردن نظـام اسلامی و تصرف تمام یا قسمتی از كشور عزیز اسلامیمان ، ناجـوانمردانه به ایران حمله كرد و چقدر در طـول هشت سال جـنایت كرد ، ولی همه دیدیم كه عاقبت ، آن كه به مقصودش نرسید و ذلیلانه سرنگون شد ، چه بسا كه اگر این چنین نمی كرد ، دچار چنین سرنوشتی نمی شد . و قطـعا ظلم ، انسان را به مقصود نمی رساند . و همینطور كه از آیات و روایاتی كه مشروحا آوردیم استفاده می شود ، ظالم هم در دنیا از عمرش خیر نمی بیند وبدبخت می شود وهم در آخـرت ، در قعر جهنم معذب است . و شاید بشود گفت : یكی از بزرگترین مشكلات و موانع خوشبختی بشر ، اعتماد نكردن به واقعی ترین دوست خود یعنی خدای مهربان و اعتماد به راه های غلطی است كه شیطان ملعون پیش پای او می گذارد . خدایا به ما این شعور را عطا كن كه باور كنیم كه هر كار ظالمانه ، فقط ، به بدبختی ما كمك می كند و هرگز مرتكب آن نشویم .

منبع اصلی مطلب : http://www.tarbiat.org/Html/MAINHADIS/Ahadis/np/zolm.htm